Ο εναέριος σιδηρόδρομος μεταφοράς αμιάντου από το ομώνυμο ορυχείο στο αγκυροβόλιο της Λεμεσού και η εξαγωγή του στη Μ. Βρετανία για επεξεργασία, δημιούργησε πολλές θέσεις εργασίας για την εποχή, βοήθησε στη ραγδαία οικιστική ανάπτυξη της πόλης της Λεμεσού, και αποτέλεσε αιτία για να μεταφερθεί για πρώτη φορά κοινότητα αστικής υφής στην επαρχία, δίνοντας άλλο χαρακτήρα. 

Οι νέες γενιές ίσως γνωρίζουν τον Εναέριο ως το παραλιακό σημείο με τις αποβάθρες στη Λεμεσό, τις καφετέριες, τον πεζόδρομο και τα διάφορα στέκια που δημιουργήθηκαν εκεί, λίγοι όμως ξέρουν την ιστορία της περιοχής και το λόγο που ονομάστηκε Εναέριος. Μια ιστορία που ο Επιστημονικός Διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου Λεμεσού, καθ. Μίμης Σοφοκλέους, γνωρίζει πολύ καλά και θέλησε να ξετυλίξει ένα μέρος της, στη CITY.

Ο Εναέριος σχοινόδρομος του Αμιάντου, αποτέλεσε ένα από τα 7-8 μεγάλα έργα της αγγλικής διοίκησης στην Κύπρο, για να εκβιομηχανοποιήσει το νησί.

Όταν οι Άγγλοι έφτασαν στην Κύπρο στις αρχές του 20ου αιώνα, όχι μόνο δεν επιθυμούσαν να ασχοληθούν καθόλου με την ανάπτυξη του τόπου, αλλά αντίθετα η Βουλή των Κοινοτήτων είχε θέσει ζήτημα εάν ήταν συμφέρον να μείνουν στο νησί. Στην πορεία και θέλοντας να εκδιώξουν τελείως την Οθωμανική Αυτοκρατορία από τη νησί, σχεδίασαν ένα πλάνο ανάπτυξης της Κύπρου το οποίο θα την καθιστούσε ασύμφορη για τους Οθωμανούς και θα εγκατέλειπαν οικειοθελώς.

Ο Εναέριος σχοινόδρομος του Αμιάντου, αποτέλεσε ένα από τα 7-8 μεγάλα έργα της αγγλικής διοίκησης στην Κύπρο, για να εκβιομηχανοποιήσει το νησί αφενός και εξ αιτίας αυτού, να καταφέρει να κερδίσει όλα εκείνα που δεν κατάφερε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αντίστοιχα έργα ήταν οι αποθήκες Τρακασόλ και ο Σιδηρόδρομος.

 

«Η εταιρεία που ανέλαβε την κατασκευή τότε, απαλλοτρίωσε ή ενοικίασε περίπου 1000 σκάλες, στην περιοχή που εντοπίστηκε το ορυκτό Αμιάντου και άρχισε να δημιουργεί τις υποδομές για την εξόρυξη. Ο Αμίαντος ήταν ιδιαίτερα πολύτιμο ορυκτό αφού τα πάντα στην Αγγλία κατασκευάζονταν από Αμίαντο». 

Ο Αμίαντος ως υλικό έχει την φυσική ιδιότητα να πλάθεται σε όποιο σχήμα θέλεις, φτιάχνοντας από σωλήνες, μέχρι και στέγες. Οι Άγγλοι εξήγαν από την Κύπρο τον Αμίαντο στη χώρα τους και έπειτα τον εισήγαγαν επεξεργασμένο για να κάνουν έργα. 

Ο αμίαντος αποτέλεσε το υλικό για τη γρήγορη εκβιομηχανοποίηση της χώρας.

Η κατασκευή παρόμοιων εναέριων σχοινόδρομων που από ψηλα κατέβαζαν στα παράλια διάφορα προϊόντα, ήταν μια τακτική που χρησιμοποιείτο από καιρό στην Αγγλία. Η κατασκευή βέβαια ενός τέτοιου έργου, προϋπόθετε την ύπαρξη ηλεκτρισμού. Η Λεμεσός είχε ηλεκτροδοτηθεί από το 1911. 

«Ο δικός μας Εναέριος σταματά τότε στο αγκυροβόλιο που βρισκόταν στην περιοχή εκεί –ακόμη δεν είχε δημιουργηθεί λιμάνι στην πόλη. Αυτός ήταν και ο λόγος που στη συνέχεια έφεραν μαούνες από τον Νείλο, για να μεταφέρουν το εμπόρευμα στα πλοία που ήταν αγκυροβολημένα πιο μέσα στη θάλασσα».

 

Πόσο βάρος μετέφεραν τα αμαξίδια; 

Η κάθε πλατφόρμα μετέφερε περίπου γύρω στα 6 κοιλά –μονάδα μέτρησης μεγέθους της εποχής.

 

Πόσο διάστημα διήρκησε η κατασκευή του; 

Η κατασκευή του εναερίου ξεκινά στις αρχές του αιώνα και μπαίνει σε πλήρη λειτουργία μετά το ‘20. 

Με την δημιουργία του εναερίου έχουμε στην ουσία για πρώτη φορά ένα συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην επαρχία και την πόλη.

Ο Εναέριος σχοινόδρομος είχε μήκος 36 χιλιομέτρων και ήταν ο μεγαλύτερος που κατασκευάστηκε ποτέ, για τέτοιο σκοπό. Τα βαγόνια άρχιζαν τη διαδρομή τους από τις αποθήκες του εργοστασίου στον Πάνω Αμίαντο, και η κίνηση γινόταν με εξακύλινδρη μηχανή εσωτερικής καύσης πετρελαίου. Τα συρματόσχοινα που κυλούσαν πάνω τα βαγόνια είχαν διάμετρο περίπου 25mm και όλη η διαδρομή, μέχρι τις τερματικές αποθήκες φύλαξης στην περιοχή του εναερίου, γινόταν στον αέρα. Μηχανές κίνησης υπήρχαν σε δύο σημεία, μια στον Πάνω Αμίαντο και μια στο Σπιτάλι. 

 

Η όλη διαδρομή, από τον πάνω Αμίαντο μέχρι την παραλιακή αποθήκη, διαρκούσε περίπου 2 ώρες, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, λόγω ελλιπούς συντήρησης, πολλά βαγόνια έπεφταν στο κενό και καταστρέφονταν. 

Η οικονομική κρίση και ο κίνδυνος «λουκέτου»

Κομβικό σημείο στη λειτουργία του εργοστασίου αποτέλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση της εποχής. Τότε, οι πιστωτές του project, που ήταν η Τράπεζα Αθηνών, με μελέτη που έκαναν το 1929 κατέληξαν πώς είναι ασύμφορη η λειτουργία του εργοστασίου και έπρεπε να κλείσει.

Ο τότε Διευθυντής της Τράπεζας, ο Κουδουνάρης, επεμβαίνει και εγγυάται με την προσωπική του περιουσία το έργο, απαιτώντας να συνεχιστεί η ροή κονδυλίων στον Εναέριο.

Μικροτραυματισμοί υπήρχαν συνεχώς, κυρίως ανάμεσα στου νέους της εποχής, οι οποίοι θέλοντας να κατέβουν στην πόλη κρέμονταν από τα σχοινιά που περνούσαν πάνω από το χωριό τους, και έκαναν την διαδρομή μέχρι την Λεμεσό, εναερίως.

«Για να μιλήσουμε με σημερινούς όρους, η τρόικα της εποχής απαίτησε κλείσιμο του εργοστασίου, για να μην κινδυνέψει η Τράπεζα και ο Κουδουνάρης όχι μόνο διαφώνησε, αλλά έθεσε σε ρίσκο την προσωπική του περιουσία για να συνεχίσει τη λειτουργία του και να μην μείνουν χωρίς δουλειά 5000 οικογένειες». 

Μέχρι το 1933 η αγορά άρχισε να επανακάμπτει, αφού ένεκα και του επικείμενου ΒΠΠ, οι βιομηχανίες άρχισαν να λειτουργούν και να παράγουν εντατικά. Τότε ο Δανός Διευθυντής του Εναερίου τίμησε τον Κουδουνάρη με τη χρυσή ταμπακέρα για την πράξη του -την οποία έχουν λάβει παγκόσμια μόνο 3-4 άτομα.

Οι κοινότητες του Εναερίου

Με την δημιουργία του εναερίου έχουμε στην ουσία για πρώτη φορά ένα συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην επαρχία και την πόλη. Στην παραλιακή περιοχή του εναερίου, στη Λεμεσό, βρίσκεται το σπίτι του διευθυντή του εναερίου, του Κούκουλα, ενώ εκεί που σήμερα είναι το συγκρότημα πολυκατοικιών Kanika, υπήρχαν παράγκες από αμίαντο που ζούσαν οι υπάλληλοι της εταιρείας. Οπότε, υπήρχε κόσμος που κινείτο μεταξύ βουνού και πόλης.

Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν και τα χωριά Πάνω και Κάτω Αμίαντος, αλλά και η ανάπτυξη ενδεχομένως του Τροόδους, παρόλο που το κατέστρεψαν οι εκσκαφές. Περιμετρικά λοιπόν του ορυχείου δημιουργήθηκε μια πολύ σημαντική κοινότητα, αστικής υφής. Κατασκευάζονται κτήρια, πολύ καλύτερα από αυτά της πόλης, εγκαθίσταται υψηλή διοίκηση, σχολείο, σινεμά, τρεχούμενο νερό, νοσοκομείο, καταστήματα και καφενεία. 

Ο Κάτω Αμίαντος, για παράδειγμα, το σημερινό κέντρο του χωριού, δημιουργείται από έναν κάτοικο Πελενδριού ο οποίος έφτιαξε εκεί ένα καφενείο για να εξυπηρετεί όσους ζούσαν και εργάζονταν στην περιοχή.

Μαρτυρίες, μάλιστα, αναφέρουν ότι η κοινότητα Αμιάντου ζήτησε τότε από την μαέστρο της φιλαρμονικής του Δήμου Λεμεσού, Γ. Χουμούζιο, να φτιάξει φιλαρμονική για τον Αμίαντο, όταν καλά-καλά άλλες πόλεις δεν είχαν φιλαρμονική.

 

Οι θανάσιμοι τραυματισμοί και οι πειρατικοί επιβάτες

Ο Χριστόδουλος Καλλίνικος, σπουδαίος αθλητής του ΓΣΟ την περίοδο ’23, ’24, ‘25, εργαζόταν στο ορυχείο Αμιάντου όπου και πεθαίνει το 1928 από ηλεκτροπληξία. Λόγω και της ιδιότητας του ως αθλητής, η αγγλική διοίκηση του κάνει μια πολύ μεγάλη κηδεία και τον θάβει στο νεκροταφείο του Κάτω Αμιάντου, φτιάχνοντάς του τάφο με βάση τα λονδρέζικα πρότυπα της εποχής. Αυτό ήταν η αιτία και για τη δημιουργία του νεκροταφείου. 

«Μικροτραυματισμοί υπήρχαν συνεχώς, κυρίως ανάμεσα στου νέους της εποχής, οι οποίοι θέλοντας να κατέβουν στην πόλη, κρέμονταν από τα σχοινιά που περνούσαν πάνω από το χωριό τους, και έκαναν την διαδρομή μέχρι την Λεμεσό, εναερίως».

 

Η φθορά και η εγκατάλειψη

«Όλο αυτό που είχε δημιουργηθεί τερματίζεται ξαφνικά, με την εγκατάλειψη του project. Κάτι που συμβαίνει βέβαια πολύ συχνά και στο εξωτερικό όπου, αφού τελείωνε το ορυκτό, έφευγαν από την περιοχή, δημιουργώντας έτσι πόλεις-φαντάσματα». Η εγκατάλειψη του εναέριου άρχισε σταδιακά στις αρχές του ’40 όταν τα πρώτα φορτηγά Lorris έφθασαν στο νησί και εκτελούσαν τις μεταφορές γρηγορότερα και πιο οικονομικά.

Μέχρι το 1950-51, ο εναέριος αδρανοποιείται πλήρως, με τις εγκαταστάσεις να ξηλώνονται από όλα τα σημεία και να μεταφέρονται στο εξωτερικό. Σε αρκετά σημεία έχουν μείνει οι βάσεις ακόμα και σήμερα, ενώ οι χώροι πιθανόν να ανήκουν ακόμη στην εταιρεία.

«Έμειναν μόνο τα κτήρια στον Πάνω Αμίαντο, και στο Σπιτάλλι, καθώς επίσης και οι κούγκρινες βάσεις σε όλη τη διαδρομή μέσα στο βουνό. Μάλιστα, υπάρχει ένα σημείο στην Παραμύθα, λίγο έξω από το χωριό, που μπορείς να βρεις τα σύρματα του εναερίου πεταμένα εκεί από τότε». 

Το ορυχείο παρέμεινε σε λειτουργία μέχρι πριν από λίγα χρόνια, όπου και έκλεισε μετά την απαγόρευση χρήσης του υλικού, λόγω πρόκλησης καρκίνου.

 

Δείτε πιο κάτω πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τον Εναέριο αλλά και το Μεταλλείο του Αμιάντου.

*Το φωτογραφικό υλικό παραχωρήθηκε από το Παττίχειο Δημοτικό Μουσείο, Ιστορικό Αρχείο & Κέντρο Μελετών Λεμεσού και τον κ. Δημήτρη Θεοδώρου

Διάβασε επίσης: Η Λεμεσός τότε [εικόνες]