Κεντρική φωτογραφία: Υπερχείλιση του φράκτη του Κούρρη το 2012

H επιστημονική ομάδα του Διεθνούς Ερευνητικού Κέντρου Νερού Νηρέας του Πανεπιστημίου Κύπρου συμπράττει με τους βραβευμένους δημιουργούς Αντώνη Παπαθεοδούλου (συγγραφέας) και Ίριδα Σαμαρτζή (εικονογράφος) για τη δημιουργία ενός εικονογραφημένου βιβλίου γνώσεων με θέμα το νερό με τίτλο το «Μυστικό Βιβλίο του Μπλε Κύκλου». Πρόκειται για ένα βιβλίο γνώσης σύγχρονο, πολυτροπικό, διαδραστικό και άκρως ενδιαφέρον, που έχει ως βασικό στόχο την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των παιδιών μέσα από την ενημέρωση, τη γνώση και την καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης, για την προστασία του νερού.

Η Δρ. Δέσπω Φάττα-Κάσινου*, η εμπνεύστρια και άμεσα εμπλεκόμενη στη δημιουργία και την ολοκλήρωση του «Μυστικού Βιβλίου του Μπλε Κύκλου», μιλάει στη CITY για το πολύ ενδιαφέρον εγχείρημά τους και για την αξία του στις ζωές μας.

Πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζουμε την αξία του νερού και να μάθουμε να το σεβόμαστε;

Παρά το ότι η Γη είναι γνωστή ως ο «γαλάζιος πλανήτης» λόγω του άφθονου νερού που την καλύπτει, το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού, περίπου το 97%, είναι θαλασσινό νερό. Τα τελευταία χρόνια ο πλανήτης μας υποφέρει τόσο από πλημμύρες όσο και από λειψυδρία. Tο διαθέσιμο νερό δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο και γενικά το πρόβλημα αφορά τόσο την ποσότητα αλλά και την ποιότητα του διαθέσιμου νερού. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να είμαστε όλοι ενημερωμένοι για τα προβλήματα αυτά και επομένως για την αξία του νερού, γιατί θα πρέπει πάντοτε να έχουμε στο μυαλό μας πως όπου δεν υπάρχει νερό δεν μπορεί να υπάρξει ζωή…

 

Γιατί στην Κύπρο, παρά το μεγάλο πρόβλημα λειψυδρίας που αντιμετωπίζουμε, εξακολουθούμε να μην σεβόμαστε το νερό;

Οι υδάτινοι πόροι στο νησί μας, επιφανειακοί και υπόγειοι είναι περιορισμένοι και αυτό οφείλεται στο ξηροθερμικό του κλίμα, το ανάγλυφο, τη μικρή έκταση του νησιού, τη γεωλογία και την ανομοιόμορφη κατανομή της βροχόπτωσης στις διάφορες περιοχές της χώρας. Ανέκαθεν υπήρχε πρόβλημα λειψυδρίας στον τόπο μας. Δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι οι Κύπριοι δεν σέβονται το νερό. Αντιθέτως πιστεύω πως όλοι μας έχουμε μεγαλώσει γνωρίζοντας και βιώνοντας αυτό το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο τόπος μας. Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων επιδοτεί διάφορα μέτρα και πρακτικές που συντελούν στην εξοικονόμηση του νερού και η κυβέρνηση από χρόνια τώρα έχει θέσει την επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων ως προτεραιότητα, έτσι ώστε το ισοζύγιο προσφοράς και ζήτησης νερού να βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση. Βεβαίως πάντα υπάρχει περιθώριο περαιτέρω βελτίωσης και όλοι μπορούμε να βοηθούμε προς την κατεύθυνση της εξοικονόμησης και προστασίας των υδάτινων και υδατικών μας πόρων.

Μεταξύ άλλων, το «Μυστικό Βιβλίο του Μπλε Κύκλου» χαρακτηρίζεται και ως διαδραστικό. Με ποιο τρόπο συμβαίνει αυτό;

Το βιβλίο χαρακτηρίζεται ως διαδραστικό μια και περιγράφονται σε αυτό διάφορα πειράματα που μπορεί ένα παιδί να εκτελέσει εύκολα στην κουζίνα του σπιτιού του ή στη τάξη, έτσι ώστε να μπορέσει καλύτερα να αντιληφθεί ορισμένες από τις ιδιότητες του νερού. Παρουσιάζονται επίσης πολλές ιδέες για το πώς ένα παιδί μαζί με συμμαθητές, φίλους, αδέλφια και γονείς, μπορεί να αναλάβει σημαντικές δράσεις για την προστασία του νερού, στο σπίτι, στην τάξη και μάλιστα να μας στείλει αυτές τις ιδέες έτσι ώστε να του αποστείλουμε και εμείς με τη σειρά μας το ωραίο «πτυχίο» που έχουμε ετοιμάσει ως αναμνηστικό της δράσης του.

Σε τι ηλικίες απευθύνεται;

Απευθύνεται σε παιδιά από ηλικίας 6 ετών και άνω. Τα μικρά παιδιά μπορούν να διαβάζουν το βιβλίο με τους γονείς τους, έτσι ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν καλύτερα ορισμένες έννοιες. Είμαι σίγουρη πως μέσα από το βιβλίο αυτό ακόμα και οι γονείς έχουν την ευκαιρία να μάθουν πολλά και ενδιαφέροντα νέα στοιχεία για το νερό.

 

Γιατί το χαρακτηρίσατε «Μυστικό Βιβλίο»; Ποιο είναι αυτό το μυστικό που πρέπει να ανακαλύψουμε;

Τα παιδιά – αναγνώστες επισκέπτονται τα εργαστήρια της κοινωνίας του αέναου μπλε κύκλου, μπαίνουν σ’ ένα «υπερμικρυντή» έτσι ώστε να συναντήσουν το ίδιο το μόριο του νερού και ακολουθούν τους διάφορους ήρωες – επιστήμονες, μέχρι το αρχηγείο του νερού για να μάθουν όλες τις παραξενιές του, όλες τις υπέροχες ιδιότητές του, τον κύκλο του νερού, καθώς και γιατί το νερό είναι το πιο πολύτιμο αγαθό στη γη. Τα παιδιά καλούνται στη συνέχεια να μεταφέρουν όσα έχουν μάθει σε φίλους και συγγενείς έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια ολόκληρη κοινωνία από ανθρώπους που έχουν μάθει πια όλα αυτά τα μυστικά, όλα τα σπουδαία πράγματα για το νερό έτσι ώστε ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι να προστατεύουν το πολύτιμο αυτό αγαθό. Το βιβλίο μας λοιπόν κρύβει πολλά μυστικά και είναι καλό να το διαβάσουν όσα περισσότερα παιδιά γίνεται και στη συνέχεια να τα αποκαλύψουν…

Σε μια εποχή που όλα ανεβαίνουν στο διαδίκτυο, θεωρείτε πώς ένα βιβλίο μπορεί να πείσει ένα παιδί να το διαβάσει και να μάθει από αυτό;

Χωρίς καμία αμφιβολία! Προσωπικά είμαι πολύ παραδοσιακή σε αυτό, υπεραγαπώ τα βιβλία. Το τυπογραφημένο βιβλίο ικανοποιεί όλες τις αισθήσεις. Εκτός από το ίδιο το περιεχόμενο της γνώσης, η χαρακτηριστική μυρωδιά του χαρτιού, η αίσθηση της αφής, κάνουν το βιβλίο μοναδικό. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι από αυτά που αξίζει κανείς να έχει στη βιβλιοθήκη του μια και αποτελεί μια μικρή πηγή εγκυκλοπαιδικής γνώσης για παιδιά.

 

John / Flickr 

Η εικονογράφηση πόσο υποβοηθά στον εκπαιδευτικό ρόλο του βιβλίου;

Η εικονογράφηση του βιβλίου μας είναι εκπληκτική. Έχει κατά τη γνώμη μου καθοριστικό ρόλο όχι μόνο στην κατανόηση των διαφόρων πληροφοριών όσο και στην αποτύπωση στη μνήμη του αναγνώστη γνώσεων και στοιχείων. Πολλά παιδάκια στα οποία έχω μιλήσει μου έχουν δείξει διάφορες σελίδες και εικόνες που τους έχουν εντυπωσιάσει και που τους προκάλεσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για να ψάξουν κάποια πληροφορία ακόμα περισσότερο. Υπάρχουν πολλά «αστεία» στοιχεία που κάνουν την ιστορία μας πολύ ευχάριστη και ίσως κάποια στοιχεία που σε διαφορετική περίπτωση να θεωρούνταν ανιαρά, να μετατρέπονται σε ιδιαίτερα ευχάριστα κείμενα συνοδευόμενα με τη μοναδική εικονογράφηση της Ίριδας Σαμαρτζή.

 

Τι άλλο μπορεί να ανακαλύψει κάποιος διαβάζοντας το «Μυστικό Βιβλίο του Μπλε Κύκλου»;

Το βιβλίο παρουσιάζει πολλές βασικές «παραδοσιακές» γνώσεις για το νερό. Όμως, ένα μεγάλο του μέρος είναι αφιερωμένο σε πληροφορίες για τους «ρύπους αναδυόμενου ενδιαφέροντος», όπως για παράδειγμα οι φαρμακευτικές ουσίες, οι ουσίες που βρίσκονται μέσα σε προϊόντα προσωπικής φροντίδας καθώς και τα βακτήρια που είναι ανθεκτικά σε αντιβιοτικές ενώσεις. Όλοι αυτοί οι ρύποι βρίσκονται μέσα στα επεξεργασμένα αστικά λύματα και αποτελούν σήμερα μια μεγάλη πρόκληση για τη Μηχανική Περιβάλλοντος μια και οι παραδοσιακές τεχνολογίες που σήμερα εφαρμόζονται δεν είναι αποδοτικές ως προς την εξολοκλήρου απομάκρυνσή τους. Παρουσιάζεται επίσης η επεξεργασία του νερού έτσι ώστε να γίνει πόσιμο, η επεξεργασία των αστικών λυμάτων και πολλά άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία που αποτελούν σήμερα «state of the art» στη γνώση σε ό,τι αφορά το νερό.

Πώς ήταν η δική σας εμπειρία σε όλο αυτό; Πώς βιώσατε τη διαδικασία ενός τέτοιου βιβλίου;

Ήταν μια εντελώς διαφορετική εμπειρία από τις δικές μου συνηθισμένες επαγγελματικές δραστηριότητες. Πρέπει να πω όμως ότι η δημιουργία ενός τέτοιου βιβλίου ήταν στο μυαλό μου την τελευταία δεκαετία. Όλες αυτές οι γνώσεις που προκύπτουν μέσα από την εργαστηριακή επιστημονική έρευνα, γίνονται πιστεύω περισσότερο πολύτιμες όταν με απλό τρόπο μεταφέρονται στην κοινωνία και όλοι ενημερώνονται για τα θέματα τα οποία απασχολούν την επιστημονική κοινότητα.

Παράλληλα δημιουργείται μια κοινωνία ενημερωμένη, τα παιδιά μεταφέρουν στην οικογένεια νέες γνώσεις, πολλά ίσως να επηρεαστούν και να ανακαλύψουν πως και τα ίδια θέλουν να ασχοληθούν με τις επιστήμες, τη μηχανική και την έρευνα. Το τελικό προϊόν αυτής της προσπάθειας, αυτό το βιβλίο δηλαδή, αποτελεί μεγάλη ικανοποίηση για μένα και την ερευνητική ομάδα που δούλεψε με πολλή αγάπη για αυτό το βιβλίο, την Ειρήνη, τη Λήδα και τον Κώστα. Δεν είναι εύκολο να μεταφράζεις δύσκολες τεχνικά έννοιες με τρόπο που να γίνονται κατανοητές σε παιδιά, να είναι ευχάριστες και ενδιαφέρουσες και ταυτόχρονα να είναι επιστημονικά ακριβείς. Η συνεργασία μας με τον συγγραφέα παιδικών βιβλίων Αντώνη Παπαθεοδούλου και την εικονογράφο Ίριδα Σαμαρτζή ήταν μαγική. Κατάλαβαν αμέσως την επιθυμία που τους περιέγραψα και μπόρεσαν να μεταφέρουν όλα τα τεχνικά, δύσκολα και ίσως ακαταλαβίστικα γενικών περί «νερολογίας» σε αυτό το βιβλίο. Ένα μεγάλο ευχαριστώ βέβαια πρέπει να πω και στις Εκδόσεις Παπαδόπουλος για την προθυμία τους να εκδώσουν το βιβλίο και τη συνεχή στήριξη τους. Ένα μεγάλο ευχαριστώ επίσης στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα των Δράσεων Marie Skłodowska-Curie και COST (European Cooperation in Science and Technology) για τη χρηματοδότηση του έργου ANSWER (H2020-MSCA-ITN-2015/675530) και της Δράσης NEREUS (COST Action ES1403) που συντονίζω, στο πλαίσιο των οποίων δημιουργήθηκε το βιβλίο.

Βιογραφικό: 

*Η Δρ. Δέσπω Φάττα-Κάσινου κατέχει δίπλωμα Χημικού Μηχανικού από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Mεταπτυχιακό (MSc) στη Διαχείριση Περιβάλλοντος από το European Association for Environmental Management and Education (JRC Ispra Ιταλίας/Καποδιστριακό Αθηνών) και Διδακτορικό Δίπλωμα από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Σήμερα είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Κύπρου και η Διευθύντρια του Διεθνούς Ερευνητικού Κέντρου Νερού Νηρέας.

Οι ερευνητικές της δραστηριότητες επικεντρώνονται στην εφαρμογή προηγμένων χρωματογραφικών μεθόδων για την ταυτοποίηση και ποσοτικοποίηση μικρορύπων σε υδατικές μήτρες, στην εκτίμηση της πιθανής βιολογικής τους δραστικότητας σε περιβαλλοντικούς οργανισμούς, στο σχεδιασμό και ανάπτυξη προηγμένων τεχνολογιών επεξεργασίας για την απομάκρυνση τους κατά την επεξεργασία νερών και υγρών αποβλήτων και στην αξιολόγηση της τύχης και κατάληξή τους στο περιβάλλον μετά την τελική απόρριψη επεξεργασμένων ροών λυμάτων στο περιβάλλον ή μετά την επαναχρησιμοποίησή τους για άρδευση.

Είναι εκδότρια του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού Journal of Environmental Chemical Engineering, του επιστημονικού εκδοτικού οίκου Elsevier. Διετέλεσε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Δράσης COST ES1403 «New and emerging challenges and opportunities in wastewater reuse, NEREUS» και είναι η συντονίστρια του Ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου ANSWER (H2020-MSCA-ITN-2015/675530) που ανήκει στο πλαίσιο της δράσης Marie Skłodowska-Curie: Innovative Training Networks (ITN). Είναι η Πρόεδρος της Επιστημονικής και Τεχνολογικής Συμβουλευτικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Κοινού Προγραμματισμού «Water Challenges for a Changing World». Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 140 επιστημονικά άρθρα, έχει εκδώσει διάφορα περιβαλλοντικά βιβλία, έχει συμμετάσχει σε περισσότερα από 170 επιστημονικά συνέδρια και περισσότερα από 70 ερευνητικά προγράμματα (Ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα Ελλάδας και Κύπρου).