Το μέλλον της ελευθερίας του Τύπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις, καθώς η πολυφωνία των ΜΜΕ περιορίζεται όλο και περισσότερο από την υπερσυγκέντρωση ιδιοκτησίας, ακόμη και σε χώρες με παραδοσιακά ελεύθερες αγορές μέσων.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Ένωσης Πολιτικών Ελευθεριών για την Ευρώπη (Liberties), η ελευθερία του Τύπου υποχωρεί σε πολλά κράτη-μέλη, με κυβερνήσεις να ασκούν πιέσεις που υπονομεύουν την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης και τη ρύθμισή τους.

Η έκθεση, που βασίζεται σε στοιχεία από 43 οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε 21 χώρες, επισημαίνει ότι η διαφάνεια στην ιδιοκτησία των μέσων είναι ανεπαρκής, ενώ η αυξανόμενη επιρροή των κυβερνήσεων στα δημόσια μέσα και οι απειλές κατά δημοσιογράφων συνθέτουν ένα σκηνικό όπου η ελευθερία του Τύπου «δέχεται επίθεση σε ολόκληρη την ΕΕ», σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα σε έναν αγώνα ακόμα και για την ύπαρξη της.

«Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη», δήλωσε ο Τζόναθαν Ντέι, επικεφαλής συντάκτης της έκθεσης. «Οι προσπάθειες των κυβερνήσεων να αποδυναμώσουν το κράτος δικαίου και τους δημοκρατικούς θεσμούς ξεκινούν σχεδόν πάντα με την προσπάθεια να ελέγξουν το τοπίο των μέσων ενημέρωσης της χώρας τους».

Ο Ντέι δήλωσε ότι η προσπάθεια της ΕΕ να διασφαλίσει την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, μέσω της Ευρωπαϊκής Πράξης για την Ελευθερία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (Emfa), «αντιμετωπίζει ήδη αντίσταση, ακόμη και πριν τεθεί πλήρως σε ισχύ. Το πόσο επιτυχημένα θα εφαρμοστεί μπορεί να είναι καθοριστικό για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης σε ορισμένα κράτη μέλη».

Ελευθερία του Τύπου: Υπερσυγκέντρωση στην ιδιοκτησία των ΜΜΕ

Το μέλλον της ελευθερίας του Τύπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις, καθώς η πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης περιορίζεται όλο και περισσότερο από την υπερσυγκέντρωση ιδιοκτησίας, ακόμη και σε χώρες που κανείς δεν περίμενε.

Η υπερσυγκέντρωση στην ιδιοκτησία των ΜΜΕ αποτελεί κρίσιμο ζήτημα σε χώρες όπως η Κροατία, η Γαλλία, η Ουγγαρία, η Ολλανδία, η Σλοβενία, η Ισπανία και η Σουηδία, όπου λίγοι εξαιρετικά πλούσιοι ιδιοκτήτες ελέγχουν μεγάλο μέρος της αγοράς. Η έλλειψη διαφάνειας επιδεινώνεται από την καθυστερημένη εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράξης για την Ελευθερία των Μέσων (European Media Freedom Act - EMFA), η οποία στοχεύει στην προστασία των δημοσιογράφων, την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών και την πλήρη διαφάνεια στην ιδιοκτησία, αλλά πολλά κράτη φαίνεται να μην είναι έτοιμα ή πρόθυμα να την εφαρμόσουν πλήρως. Η δεσμευτική νομοθεσία έχει ως στόχο να εγγυηθεί την προστασία των δημοσιογράφων και των πηγών, την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών φορέων και την πλήρη διαφάνεια της ιδιοκτησίας - αλλά πολλά κράτη μέλη «δεν φαίνονται έτοιμα, αν όχι απρόθυμα, να την εφαρμόσουν πλήρως», αναφέρει η έκθεση.

Η Γαλλία αντιμετώπιζε «σημαντικές προκλήσεις πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης», ανέφερε η έκθεση, υπογραμμίζοντας την εξαγορά του ομίλου Hachette από τον Vincent Bolloré και την εγκατάσταση, σε αρκετούς από τους εκδοτικούς οίκους του, στελεχών που πρόσκεινται στις απόψεις του συντηρητικού δισεκατομμυριούχου.

Στην Ιταλία, η έκθεση σημείωσε τη σχεδιαζόμενη εξαγορά της AGI, ενός κορυφαίου πρακτορείου ειδήσεων, από τον όμιλο Angelucci, με επικεφαλής τον Antonio Angelucci, βουλευτή του ακροδεξιού κόμματος Lega, στον οποίο ανήκουν ήδη ιταλικές εφημερίδες όπως οι Il Giornale, Libero και Il Tempo.

Η Bonnier κατέχει το 43% όλων των συνδρομητικών πολυήμερων εφημερίδων στη Σουηδία, ενώ η Schibsted κατέχει άλλες 13, συμπεριλαμβανομένων των Aftonbladet και Svenska Dagbladet. Στις Κάτω Χώρες, η RTL Nederland και η Talpa Network κατέχουν πάνω από το 75% της τηλεοπτικής αγοράς.

Η ολλανδική αγορά διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης, εν τω μεταξύ, κυριαρχείται από ιστοσελίδες που ανήκουν στην DPG Media, την Mediahuis και την RTL Nederland - με την πρώτη να ανακοινώνει σχέδια στα τέλη του 2023 για την εξαγορά της δεύτερης, μια κίνηση που διερευνάται από την αρχή καταναλωτών και αγορών.

Οι ανησυχίες για τον πλουραλισμό αυξάνονται επίσης στη Γερμανία, όπου πολλές τοπικές εφημερίδες, που πλήττονται από την ψηφιοποίηση και τη μείωση του αναγνωστικού κοινού, κλείνουν γραφεία. Σχεδόν οι μισοί από όλους τους εκδότες γερμανικών εφημερίδων έχουν μειώσει το συντακτικό προσωπικό τους και το 62% αναμένει περαιτέρω περικοπές.

Ελευθερία του Τύπου: Η Ουγγαρία του Όρμπαν

Η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης - και η κρατική παρέμβαση στα μέσα ενημέρωσης - βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους στην Ουγγαρία, όπου το Ίδρυμα Τύπου και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης Κεντρικής Ευρώπης (Kesma), το οποίο διοικείται από οπαδούς του πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν, κατέχει αρκετές εταιρείες μέσων ενημέρωσης. Οι ολιγάρχες που πρόσκεινται στον Όρμπαν άρχισαν να αγοράζουν μεγάλα μέσα ενημέρωσης το 2010 και στη συνέχεια τα «δώρισαν» στο Kesma, το οποίο από το 2018 λειτουργεί ως «ένας συγκεντρωτικός, φιλοκυβερνητικός όμιλος μέσων ενημέρωσης» που βασίζεται σε κρατικές διαφημίσεις για χρηματοδότηση, αναφέρει η έκθεση.

Σύμφωνα με την έκθεση τα δημόσια μέσα ενημέρωσης είναι επίσης ευάλωτα στην Κροατία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Ιταλία. Η έκθεση διαπίστωσε επίσης ότι οι δημοσιογράφοι παραμένουν ευάλωτοι στη ρητορική μίσους και στις σωματικές επιθέσεις, καθώς θα υποστούν αστυνομική βία το 2024 στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία και την Ισπανία. Σε ορισμένες χώρες, οι γυναίκες δημοσιογράφοι στοχοποιήθηκαν δυσανάλογα.

Υπογράμμισε ότι οι καταχρηστικές αγωγές Slapp (σ.σ. πρόκειται για Στρατηγικές Αγωγές κατά της Δημόσιας Συμμετοχής που αποτελούν νομικές επιθέσεις που συνήθως αξιώνουν ως αποζημίωση δυσθεώρητα οικονομικά ποσά.) αποτελούν «δυνητικά υπαρξιακή απειλή» σε τουλάχιστον δώδεκα χώρες της ΕΕ, με τον πρωθυπουργό της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίκο, να υποκινεί μια υπόθεση Slapp εναντίον ενός δημοσιογράφου.

Δημόσιοι υπάλληλοι είχαν, επίσης, παρεμποδίσει το έργο των δημοσιογράφων αντιστεκόμενοι ή απορρίπτοντας ευθέως τα αιτήματα για την ελευθερία της πληροφόρησης σε αρκετές χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Μάλτα, οι Κάτω Χώρες και η Ισπανία, αναφέρει η έκθεση.

Με πληροφορίες από Lifo, The Guardian