Τα υποθαλάσσια βουνά του Ερατοσθένη, στα νότια του νησιού, ξεπερνούν σε συνολικό ύψος και έκταση τους αντίστοιχους χερσαίους γεωλογικούς σχηματισμούς (Τρόοδος / Πενταδάκτυλος), κατατάσσοντας τον ως την μεγαλύτερη οροσειρά της Κύπρου.

Γράφει ο Κυριάκος Τρίκος Χρυσοστόμου

Κάτω από τον θαλάσσιο πυθμένα της Ανατολικής Μεσογείου η αφρικανική λιθοσφαιρική πλάκα, κινούμενη προς τα βόρεια, σε κάποια φάση της γεωλογικής της ιστορίας συγκρούστηκε με την κινούμενη προς τα νότια ευρασιατική πλάκα και ξεκίνησε να βυθίζεται κάτω από αυτήν. Κατά την κίνηση της αφρικανικής πλάκας ένα υποθαλάσσιο τμήμα, ο σημερινός Ερατοσθένης, αποσπάστηκε από την αφρικανική ήπειρο και ξεκίνησε να κινείται βορειότερα προς την περιοχή της σημερινής Κύπρου.

Τρισδιάτατη προσομοίωση του Ερατοσθένη και της οροσειράς του Τροόδους (πάνω-δεξιά) / πηγή: TCarta Marine

Πριν από 5 με 6 εκατομμύρια χρόνια, η χαμηλή στάθμη των υδάτων της Μεσογείου οδήγησε στην ανάδυση των ανωτέρων στρωμάτων του Ερατοσθένη. Μπορεί κάποιος να φανταστεί στην περιοχή της Λεβαντίνης την αρχική εμφάνιση των ηφαιστιογενών νησιών του Τροόδους, ακολούθως του Πενταδακτύλου και σε καποια φάση το νησί του Ερατοσθένη.

Η χαμηλή στάθμη των υδάτων της Μεσογείου στο παρελθόν είχε προκαλέσει την ανάδυση του Ερατοσθένη.

Ενόσω ο Ερατοσθένης ήταν εκτεθημένος στην ατμόσφαιρα και τη δύναμη των κυμάτων, τα πετρώματα του διαβρώθηκαν, προκαλώντας την ισοπέδωση του αναγλύφου της επάνω επιφάνειας  του. Η άνοδος και πάλι της στάθμης της Μεσογείου και η συνεχής ώθηση της αφρικανικής πλάκας βαθιά στην τάφρο νοτίως της Κύπρου, ήταν καταδικαστικά στο να βυθιστεί και να παραμείνει ολόκληρη η γεωλογική δομή υποθαλάσσια. Και ενώ οι κορυφές του Τροόδους και του Πενταδακτύλου συνεχίζουν να ψηλώνουν μέχρι σήμερα, η τύχη του Ερατοσθένη, αν θα καταλήξει δηλαδή στο γεωλογικο μέλλον να βυθιστεί πλήρως κάτω από το Τρόοδος, δεν είναι ακόμη ξεκάθαρη για τους γεωεπιστήμονες.

Θα χρειαζόταν να τοποθετήσουμε γύρω στους 10 Πενταδακτύλους, τον ένα πίσω απ’ τον άλλο, για να σχηματιστεί η έκταση του.

Τα βορειότερα όρια του Ερατοσθένη σήμερα βρίσκονται περίπου 20 χιλιόμετρα πλησιέστερα στην Κύπρο από ότι οι κοντινότερες ακτές της Τουρκίας. Η οροσειρά στην κάτοψη της έχει ελλειπτικό σχήμα και οι μέγιστες διαστάσεις στη βάση της ανέρχονται σε 120 χιλιόμετρα μήκος και 80 χιλιόμετρα πλάτος. Λόγου χάρη, θα χρειαζόταν να τοποθετήσουμε γύρω στους 10 Πενταδακτύλους, τον ένα πίσω απ’ τον άλλο, για να σχηματιστεί η έκταση του. Το ψηλότερο σημείο του ξεπερνά τα 2000 μέτρα (από τη βάση του που φτάνει τα -2700 μέτρα) και βρίσκεται 690 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Είναι ελαφρώς ψηλότερο από την οροσειρά του Τροόδους (Όλυμπος = 1952 μέτρα) και έχει σχεδόν διπλάσιο ύψος από τον Πενταδάκτυλο (Κυπαρισσόβουνο = 1024 μέτρα).

Η δομή του Ερατοσθένη, τοποθετημένη πάνω από την Κύπρο, αποκαλύπτει τις τεράστιες διαστάσεις του υποθαλάσσιου γεωλογικού σχηματισμού

Κάμερες επιστημονικών εξορμήσεων εντόπισαν απολιθωμένους σκελετούς φαλαινών.

Καθώς τα μεγαλύτερα υψόμετρα της οροσειράς ήταν αναδυμένα, υπόγεια ποτάμια διέβρωσαν τα ασβεστολιθικά πετρώματα σχηματίζοντας αγωγούς και σπηλιές κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Με το πέρασμα εκατομμυρίων χρόνων και την επαναβύθιση του Ερατοσθένη, η οροφή αυτών των σπηλιών κατέρρευσε σχηματίζοντας καταβόθρες που φωτογραφήθηκαν από υποβρύχιες ερευνητικές αποστολές. Οι κάμερες εντόπισαν επίσης την ύπαρξη απολιθωμένων κοραλλιογενών υφάλων (που δημιουργήθηκαν ενόσω τα νερά της περιοχής ήταν ρηχά) και σκελετών φαλαινών.

 

Καταβόθρα στην επιφάνεια του Ερατοσθένη με διαμέτρο 10 μέτρων / πηγή: Eratosthenes Seamount expedition, Nautilus Live

Ουσιαστικά, η οροσειρά αποτελεί ένα υποθαλάσσιο μουσείο αρχαιοτήτων.

Ο Πενταδάκτυλος κληρονόμησε στον πολιτισμό μας μεσαιωνικά κάστρα και φρούρια, ενώ το Τρόοδος βυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια. Πρόσφατες έρευνες ανέδειξαν την αρχαιολογική σημασία και του Ερατοσθένη με την εύρεση εκατοντάδων αμφορέων, αγγείων, πιθαριών, αγκυρών και δύο ναυαγίων της οθωμανικής περιόδου. Ουσιαστικά, η οροσειρά αποτελεί ένα υποθαλάσσιο μουσείο αρχαιοτήτων και τα ευρήματα αποδεικνύουν την εμπορική διασύνδεση μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου κατά την αρχαιότητα.

 

Εντοπισμός αρχαίων πήλινων αντικειμένων  του 4^ου - 5^ου αιώνα π.Χ. / πηγή: Eratosthenes Seamount expedition, Nautilus Live

 

Ο εντοπισμός ναυαγίων ξύπνησε και πάλι τη θεωρία περί συσχετισμού τους με περιοχές πλούσιες σε φυσικό αέριο.  Πιστεύεται ότι κατά τη διάρκεια σεισμών, ποσότητες φυσικού αερίου μπορεί να είχαν διαρρεύσει διαμέσου ρωγμών από υπόγεια κοιτάσματα υδρογονανθράκων, μειώνοντας έτσι το ειδικό βάρος του θαλασσινού νερού, με αποτέλεσμα πλοία να έχαναν την ικανότητα πλεύσης τους και να βυθίζονταν.

Ο αφρικανικός στην «καταγωγή» και κυπριακός στην «υπηκοότητα» Ερατοσθένης ξεκίνησε να αποκαλύπτει τα μυστικά του. Το Τρόοδος κατά την εποχή του Χαλκού προίκισε την Κύπρο με το πολύτιμο μέταλλο μετατρέποντας τη νήσο σε παγκόσμιο κέντρο εμπορίου. Θα επαναληφθεί άραγε η ιστορία και θα καταφέρει ο Ερατοσθένης κάτι αντίστοιχο στην εποχή των Υδρογονανθράκων; Το μεγάλο ερώτημα παραμένει.

Οι ακόλουθες βαθυμετρικες, τρισδιάστατες προσομοιώσεις εξασφαλίστηκαν και δημοσιεύονται πρώτη φορά από τη CITY.

Τρισδιάστατη προσομοίωση του Ερατοσθένη νοτίως της Κύπρου πηγή: TCarta Marine

Τρισδιάστατη προσομοίωση του Ερατοσθένη, προσανατολισμένος με την Κύπρο προς τα πάνω / πηγή: TCarta Marine

Τρισδιάστατη προσομοίωση του Ερατοσθένη, προσανατολισμένος με την Κύπρο προς τα δεξιά / πηγή: TCarta Marine