Οι γονείς αποτελούν τους κύριους διαμορφωτές του χαρακτήρα και της προσωπικότητας ενός παιδιού, είναι αυτοί οι οποίοι θα βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει ότι υπάρχουν όρια στην συμπεριφορά του και τι είναι αποδεκτό από τους γύρω του. Οι πιο πάνω συμπεριφορές, αποτελούν τρανταχτά παραδείγματα περιπτώσεων «μη ύπαρξης ορίων» από γονείς σε παιδιά, φαινόμενο που παρατηρείται συχνά τις οικογένειες των Κυπρίων.

Ο λόγος, όπως προκύπτει και μέσα από τα γραφόμενα της ψυχολόγου Στέλλας Μυριάνθους, αφορά στη λάθος εντύπωση που έχουν οι γονείς σε σχέση με τα όρια. Οι περισσότεροι, θεωρούν ότι με το να αρνηθούν κάτι στο παιδί τους, απευθείας τους κάνει κακούς γονείς. Αντίθετα όμως, το να βάζεις όρια στο παιδί, αυτόματα του δημιουργείς δικλίδες ασφαλείας και το προστατεύεις. 

Η MSc Ψυχολόγος Στέλλα Μυριάνθους, αναλύει στη CITY το πλαίσιο γύρω από τη θέσπιση ορίων και τη σημαντικότητα ύπαρξης τους. 

«Το παιδί μαθαίνει μέσα από όρια, τον περιβάλλοντα χώρο του, τον κόσμο στον οποίο ζει σαν παιδί και θα αντιμετωπίσει σαν ενήλικας. Με λίγα λόγια, τα όρια διδάσκουν. Οι γονείς για να επιτύχουν στη διδασκαλία τους, θα πρέπει να θέτουν ξεκάθαρα, σταθερά όρια, τα οποία έχουν λογική και στόχο να βοηθήσουν το παιδί να αναπτύξει την αυτοεκτίμηση του, την ανεξαρτησία του και την ικανότητα να βάζει αργότερα, σωστά όρια για τον εαυτό του.

Πολύ σημαντικό είναι το να συμφωνούν όλοι όσοι εμπλέκονται με την ανατροφή του παιδιού (παππούδες, γιαγιάδες κλπ), καταρχάς στην αναγκαιότητα των ορίων, στο ποια συμπεριφορά χρειάζεται να οροθετηθεί και κατ’ επέκταση στην εφαρμογή τους στην καθημερινότητα της οικογένειας. Το παιδί που ξέρει πως υπάρχει σταθερότητα στην συμπεριφορά των γονέων του, σε σχέση με τα όρια που έχουν θέσει, νοιώθει ασφάλεια πως αυτοί έχουν τον έλεγχο και  μπορεί να βασιστεί σε αυτούς, έτσι έχει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση να εξερευνήσει τον κόσμο γύρο του και να αποκτήσει αργά και σταθερά την ανεξαρτησία του.

Πολλές έρευνες έχουν δείξει πως, οι γονείς που δεν θέτουν όρια στην συμπεριφορά των παιδιών τους είναι πολύ πιθανόν να μεγαλώνουν ανασφαλή παιδιά, τα οποία αποπροσανατολίζονται εύκολα από ερεθίσματα και δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν στην επίτευξη των στόχων τους. Επίσης τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς όρια, βιώνουν συχνότερα το αίσθημα της απόρριψης από τους γύρω τους, αλλά και της αποτυχίας. Αυτό είναι πολύ λογικό αφού το παιδί έχει μάθει να ζει χωρίς να ελέγχει τον εαυτό του και χωρίς να σέβεται τα όρια των άλλων ανθρώπων.

 

Εξηγήστε γιατί

Είναι σημαντικό, να δώσουμε στα παιδιά να καταλάβουν το γιατί αρνηθήκαμε μια ανάγκη τους και θέσαμε όρια σε ένα αίτημα τους. Σε καμία περίπτωση δεν είναι σωστό οι γονείς, κάνοντας κατάχρηση εξουσίας να απαντήσουν στο παιδί 'γιατί έτσι έχω πει εγώ’, αντίθετα, θα πρέπει να δώσουν το λόγο, με τρόπο κατανοητό για την ηλικία του παιδιού και να κάνουν ξεκάθαρο στο παιδί τι μπορεί να κάνει. Άλλωστε τα παιδιά κατανοούν καλύτερα τι να κάνουν παρά τι να μην κάνουν. Ακόμα και παιδιά πολύ μικρά για να καταλάβουν τις λέξεις, θα μπορέσουν να καταλάβουν από τον τόνο της φωνής μας πως δεν έχουμε θυμώσει αλλά ανησυχούμε για την ασφάλεια τους.

Παράδειγμα: Αν το παιδί επιμένει να ζωγραφίζει στον τοίχο, του εξηγούμε πως δεν είναι σωστό γιατί θα καταστραφεί η μπογιά του τοίχου και άλλωστε δεν μπορούμε να στολίσουμε την πολύ ωραία ζωγραφιά μας πχ στο ψυγείο, ή σε κορνίζα εάν δεν είναι στο χαρτί. Ποτέ δεν λέμε 'μην κάνεις μουντζούρες στον τοίχο'. Για το παιδί δεν είναι παρά μόνο μια πολύ ωραία ζωγραφιά όπως το κάδρο που έχει η μαμά στο σαλόνι.

 

Τα οφέλη των ορίων

Τα περισσότερα παιδιά έχουν την ανάγκη να ικανοποιούν τις προσδοκίες των γονέων τους, πολλές φορές όμως δεν είναι ξεκάθαρο σε αυτά το ποιες είναι αυτές οι προσδοκίες. Όταν τα όρια είναι σταθερά, τα παιδιά γνωρίζουν τι αναμένεται από αυτά, (από το να μαντεύουν το τι πρέπει να κάνουν) και με την πάροδο του χρόνου, ανταποκρίνονται αυτόματα, κρίνοντας πια το τι είναι σωστό. Η σταθερότητα των ορίων έχει σαν αποτέλεσμα σταδιακά να μειώνεται η παρέμβαση των γονέων και να αυξάνεται η ανεξαρτησία του παιδιού.

Βάζοντας όρια στο παιδί, οι γονείς το βοηθούν να νοιώθει:

- Ασφάλεια: τα παιδιά χρειάζονται την σιγουριά πως οι γονείς τους, ως ενήλικες, τα προσέχουν και διασφαλίζουν την ασφάλεια τους.

- Εμπιστοσύνη: τα παιδιά μαθαίνουν να εμπιστεύονται τα όρια και τις συνέπειες τους, έτσι αποφεύγουν το απρόβλεπτο και μπορούν να προβλέψουν το τι θα ακολουθήσει.

- Αυτοέλεγχο: όταν τα όρια δεν είναι σταθερά, τα παιδιά νοιώθουν πως δεν μπορούν να ελέγξουν τις συνέπειες. Όταν τα όρια είναι σταθερά και ξεκάθαρα, τα παιδιά μαθαίνουν πώς ανάλογα με την συμπεριφορά τους μπορούν να ελέγξουν το τι θα ακολουθήσει και κατ’ επέκταση το περιβάλλον τους.

- Σεβασμό: τα παιδιά μαθαίνουν να σέβονται τις ανάγκες και τα αισθήματα των άλλων ανθρώπων.

Προσοχή στον τόνο της φωνής

Από τον τόνο της φωνής μας όταν λέμε κάτι σε ένα παιδί, θα εξαρτηθεί το αν θα ακούσει ή όχι. Προσπαθήστε να μην φωνάζετε, παρακαλείτε ή γκρινιάζετε, αντίθετα πείτε αυτό που θέλετε με ήρεμη, σταθερή φωνή που να δείχνει σιγουριά. Το παιδί για να ακούσει και να μάθει, δεν πρέπει να νοιώθει ότι του επιτίθεστε. Επίσης μην επικεντρωθείτε στο αρνητικό αλλά πείτε το σωστό: ‘οι κύβοι είναι για να κτίζουμε κάστρα, όχι για να τους ρίχνουμε’, ‘δαγκώνουμε το φαγητό μας, όχι τους άλλους ανθρώπους’, ‘τρέχουμε στον κήπο και όχι στον δρόμο". Ίσως ένα ατίθασο παιδί να χρειαστεί και σωματική καθοδήγηση σε συνδυασμό με λεκτική οδηγία, πάντα όμως με σταθερότητα στην φωνή και στις κινήσεις και πάντα με αγάπη. Προσπαθούμε να είμαστε ήρεμοι, σίγουροι  και σταθεροί.

 

Από άλλη οπτική

Προσπαθήστε να δείτε τα γεγονότα από την οπτική του παιδιού. Εάν το παιδί είναι απασχολημένο με μια δραστηριότητα, θα πρέπει να του δοθεί χρόνος να την τελειώσει ή ένα χρονοδιάγραμμα, μια προειδοποίηση ότι θα πρέπει να κάνει κάτι άλλο. Σίγουρα το να πάρουμε το παιδί απροειδοποίητα από το παιχνίδι, για να το κάνουμε μπάνιο, να πάμε για ψώνια, κλπ, θα προκαλέσει αναστάτωση και αντίδραση. Θα πρέπει να σεβόμαστε το γεγονός ότι αυτό με το οποίο ασχολείται το παιδί είναι εξίσου σημαντικό για το ίδιο, με το οτιδήποτε βιαζόμαστε εμείς να κάνουμε. Προειδοποίησε για το τι θα γίνει μετά, ποτέ φεύγουμε από ένα χώρο, ποτέ τελειώνουμε αυτό που κάνουμε και θα κάνουμε κάτι μαζί κλπ. Τα παιδιά κάνουν αρκετές φορές πράγματα που είναι ενοχλητικά για ένα ενήλικα, δεν το κάνουν εσκεμμένα, απλά δεν σκέφτονται σαν ενήλικες. Κάθε φορά που το παιδί κάνει κάτι όπως για παράδειγμα, να ρίχνει το νερό από την μπανιέρα στο πάτωμα, σκεφτείτε πόσο διασκεδαστικό πρέπει να είναι στα μάτια του και προσπαθήστε αντί να θυμώσετε να του αποσπάσετε την προσοχή. Άλλωστε είναι μόνο λίγο νερό και μαζεύεται εύκολα.

 

Δώστε σαφείς οδηγίες

Το να πείτε σε ένα παιδί τι να κάνει, είναι πολλή πιο ξεκάθαρο από το να του πείτε τι να μην κάνει. Πείτε ‘Κράτα το χέρι μου’ ή ‘περνούμε το δρόμο μόνο όταν μου κρατάς το χέρι’ αντί ‘Μην τρέχεις στο δρόμο’, ‘χρησιμοποίησε το κουτάλι σου’ αντί ‘μην τρως με τα χέρια’. Τα παιδιά για κάποιο λόγο ακολουθούν πιο εύκολα μια οδηγία όταν δεν περιέχει άρνηση.

- Χαμηλώστε στο ύψος του παιδιού για να μειώσετε το χάσμα και το αίσθημα εξουσίας.

- Σιγουρευόμαστε ότι είναι σε θέση να μας ακούσουν

- Πείτε πρώτα το όνομα του και συνεχίστε χρησιμοποιώντας λέξεις όπως: θέλω, όταν ... Θα, όταν ....Νιώθω.....επειδή. Λέγοντας πάντα πρώτα το θετικό.

- Χρησιμοποιήστε μικρές και απλές προτάσεις για να αποφύγετε τις παρεξήγησης και ίσως να ζητήσετε από το παιδί να επαναλάβει τι κατάλαβε.

Δημιουργήστε αντιπερισπασμό

Αποσπάστε την προσοχή του παιδιού, από επικίνδυνες και επιβλαβείς ασχολίες ή από συμπεριφορές οι οποίες δεν είναι αποδεχτές από τους κανόνες και τα όρια που θέσατε, δίνοντας ένα πιο αποδεκτό και εξίσου διασκεδαστικό παιχνίδι. Για παράδειγμα εάν στο παιδί αρέσει να αναβοσβήνει τα φώτα, αφήστε το να παίξει με ένα φακό. Εάν το παιδί διασκεδάζει αναπηδώντας στον καναπέ, αφήστε το να παίξει σε ένα παλιό στρώμα ή σε ένα τραμπολίνο.

- θυμήθηκε ότι η αρνητική σημασία είναι σημασία και ο αντιπερισπασμός ένας καλός τρόπος να μην ενδώσετε σε αυτήν.

 

Περιορίστε τις επιλογές

Δίνοντας επιλογές στο παιδί, το βοηθούμε να αναπτύξει την ικανότητα του να σκέφτεται, να κρίνει και να παίρνει αποφάσεις, έτσι ώστε να μεγαλώσει έχοντας αυτοεκτίμηση. Θα πρέπει όμως οι γονείς να είναι πολύ προσεκτικοί στις επιλογές που δίνουν. Δώστε στο παιδί συγκεκριμένες επιλογές που είναι αποδεκτές έτσι ώστε να μην αναιρεθούν.

Δηλαδή, αντί να ρωτήσετε ‘τι θα ήθελες να φορέσεις;’ ρωτήστε ‘θα ήθελες να φορέσεις το κόκκινο ή το γαλάζιο;’ αντί ‘τι θα ήθελες για μεσημεριανό;’ Ρωτήστε ‘θα ήθελες κοτόπουλο ή ψάρι;’ με αυτό τον τρόπο δεν αφήνουμε περιθώριο να ζητήσει το παιδί, για παράδειγμα, σοκολάτα την ώρα του μεσημεριανού φαγητού και να αναγκαστούμε να αρνηθούμε την επιλογή του.

 

Όριο στα όρια

Έχοντας κατανοήσει την σημασία των ορίων στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς ενός παιδιού, οι γονείς θα πρέπει να θέσουν τα όρια τους με αίσθημα ευθύνης απέναντι στα παιδιά τους. Τα όρια θα πρέπει να ιεραρχούνται λογικά κατανοώντας ότι δεν είναι δυνατό να λέμε 'όχι' σε όλα. Είναι φυσικό, ένα παιδί όταν έρχεται συνεχώς αντιμέτωπο με απαγορεύσεις να σταματήσει να ακούει. Τα παιδιά, μαθαίνουν πιο γρήγορα τους κανόνες, όταν είναι λίγοι. Όσα περισσότερα ‘όχι’ τόσο λιγότερη η σημασία τους,    εάν το παιδί έρχεται συνεχώς αντιμέτωπο με το ‘όχι’ τότε μετατρέπεται σε μια λέξη χωρίς νόημα και σημασία. Άλλωστε η βάση για να αποδεχθεί ένα παιδί το ‘όχι’ είναι το ‘ναι’. Οι γονείς όταν δεν υπάρχει κίνδυνος θα πρέπει να αφήνουν το παιδί να παίρνει ρίσκα για να ανακαλύψει το περιβάλλον του.

Προσπαθήστε να εκφράζεστε θετικά. Όταν για παράδειγμα το παιδί ζητά σοκολάτα, μην αρνηθείτε αλλά πείτε ‘ναι, μετά το δείπνο’. Επίσης, τα όρια θα πρέπει να αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, έτσι το παιδί μαθαίνει πως μεγαλώνοντας θα μπορέσει να κάνει τα πράγματα που τώρα απαγορεύονται, αλλά και με τις συνθήκες (σπίτι, σχολείο, κλπ), έτσι ώστε να μάθει να προσαρμόζεται, να σέβεται και να τηρεί τα όρια σε κάθε περίπτωση.

- ποτέ κούφιες απειλές. Θα χάσετε την αξιοπιστία σας.

 

Ευκαιρία για μάθηση

Κάθε φορά που το παιδί παραβαίνει τα όρια, δείτε το σαν ευκαιρία για διδασκαλία. Όταν το παιδί χύσει το γάλα πείτε ‘το γάλα χύθηκε στο πάτωμα, θα με βοηθήσεις να το σκουπίσω;’ Με αυτό τον τρόπο το παιδί μαθαίνει να διορθώνει τα λάθη του και δεν βλέπει το εαυτό του σαν αδέξιο ή άτακτο. Μαθαίνει να μην περιμένει τους γονείς του να διορθώσουν τα δικά του λάθη ή να του βρουν λύση όταν έχει ένα πρόβλημα. Με αυτό τον τρόπο μαθαίνει να είναι υπεύθυνο και να αναγνωρίζει τα λάθη του.

- συμπεριλάβετε το παιδί σε ότι είναι εφικτό.

 

Θυμηθείτε

Είναι σημαντικό να κατανοούμε την σημασία των ορίων σε κάθε βήμα στην πορεία των παιδιών προς την ενηλικίωση. Η αυτοπεποίθηση και η σταθερότητα του γονέα  στην επιβολή ορίων, η σωστή οριοθέτηση του ίδιου του εαυτού του σε συνδυασμό με την έμπρακτη αγάπη προς το παιδί του αποτελούν τα βασικά συστατικά για να είναι το παιδί ευτυχισμένο. Είναι ευθύνη του κάθε γονέα να μεγαλώσει ώριμους και ανεξάρτητους ενήλικες.

Οι άνθρωποι χρειάζονται τα όρια, όσο πιο μικρό είναι το παιδί τόσο πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να είναι τα όρια του. Τα όρια παρέχουν ασφάλεια στα παιδιά, τόσο συναισθηματική όσο και σωματική, αφού η εξερευνητική τους φύση μπορεί να τα βάλει σε επικίνδυνους μπελάδες. Θέλουμε τα παιδιά να μάθουν το περιβάλλον τους και τον εαυτό τους, όχι όμως σε βάρος άλλον ανθρώπων ή κάνοντας κακό στον εαυτό τους. Θέλουμε τα παιδιά να προσαρμοστούν σε κανόνες και όρια στο ασφαλές περιβάλλον της οικογένειας τους πριν τα αντιμετωπίσουν στην κοινωνία. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν πώς να μοιράζονται το σπίτι με την υπόλοιπη οικογένεια και οι γονείς πρέπει να είναι ρεαλιστές όσο αφορά τα όρια που βάζουν.

Και κάτι ακόμα

Το παιδί από πολύ μικρή ηλικία θα αρχίσει και το ίδιο να χρησιμοποιεί το ‘όχι’ σαν μέσο ανάπτυξης του εαυτού του, των δικών του Ορίων και ως τρόπο να μέτρηση την δύναμη που ασκεί στο περιβάλλον του. Έτσι από νωρίς ερχόμαστε αντιμέτωποι ως γονείς με ένα παιδί που πολλές φορές το χαρακτηρίζουμε σαν αντιδραστικό και αρνητικό σε ότι του πούμε. Η αλήθεια είναι ότι η άρνηση για το παιδί είναι ένα μέσο για να οριοθέτηση και αυτό με την σειρά του το περιβάλλον του και να ελέγξει την δύναμη του σε σχέσεις με τους γύρο του.