Της Θεοδώρας Γιάγκου*

Κάθε 60 δευτερόλεπτα, 510.000 σχόλια και 293.000 ποστ αναρτώνται στο Facebook σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι χρήστες του διαδικτύου περνούν όλο και περισσότερο χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαβάζοντας με μια ανεξάντλητη λαιμαργία κάθε καινούριο status που εμφανίζεται στο newsfeed τους, αλλά και ενημερώνοντας το δικό τους status ή σχολιάζοντας κάτω από ένα ποστ. Και κάπως έτσι, με μια απλή πρόσβαση σε ένα δίκτυο WiFi και με τη χρήση ενός πληκτρολογίου και μιας οθόνης, τα 15 λεπτά διασημότητας του Άντι Γουόρχολ φαντάζουν πλέον ασήμαντα.

Τα social media προσφέρουν σε όλους μας και ανά πάσα στιγμή δημόσιο βήμα, εξασφαλίζοντάς μας στιγμιαία συμμετοχή στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι.

Καθένας από εμάς μπορεί να σχολιάσει την επικαιρότητα ή να δημιουργήσει επικαιρότητα διαδίδοντας ένα γεγονός και να βιώσει μια πρωτόγνωρη ευχέρεια δημοσιότητας.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν σήμερα μια σημαντική πηγή ειδήσεων κι έχουν τέτοια δύναμη που μπορούν να κινητοποιήσουν όχι μόνο πολίτες αλλά και κρατικούς μηχανισμούς για το ευρύτερο καλό της κοινωνίας. Παρόλα αυτά, η αξιοπιστία κάθε πολίτη που λειτουργεί ως πηγή και ως δημοσιογράφος ταυτόχρονα, μπορεί σαφώς και να αμφισβητηθεί. Αμερικανική επιστημονική έρευνα επιβεβαίωσε τη δύναμη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να παραπληροφορούν, σημειώνοντας συγκεκριμένα ότι οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) είναι 70% πιθανότερο να εξαπλωθούν μέσω του Twitter απ’ ό,τι οι αληθινές ειδήσεις.

Οι περισσότερες ειδήσεις που προκύπτουν από προσωπικά προφίλ στα social media δεν είναι διασταυρωμένες και ως εκ τούτου μπορεί να αποβούν επικίνδυνες, να παραπληροφορήσουν, είτε σκόπιμα είτε όχι, ή ακόμη και να προπαγανδίσουν. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος χρησιμοποίησε την προπαγάνδα στα social media ως εργαλείο για να κερδίσει προβάδισμα στις εκλογές έναντι της Χίλαρι Κλίντον.

Αυτοματοποιημένα προγράμματα με υποτυπώδεις δεξιότητες επικοινωνίας (chatbots) «βομβάρδιζαν» με μηνύματα το Twitter κάθε φορά που ανακάλυπταν κάποιο θέμα που αφορούσε την #Clinton, με στόχο να προκαλέσουν σύγχυση στους χρήστες σχετικά με τα πραγματικά γεγονότα. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα chatbots δημοσίευσαν μηνύματα που αναφέρονταν στην έρευνα του FBI γύρω από τα προσωπικά email της Κλίντον ή παρήγαγαν ψευδείς ειδήσεις, όπως ότι η υποψήφια για την προεδρία είχε συλληφθεί από τις αμερικανικές Αρχές. Έκθεση που συνέταξαν ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης αναφέρει ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έκρηξη παραπλανητικών εκστρατειών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα στις πλατφόρμες του Facebook και του Twitter.

Αναμφισβήτητα, τα σύγχρονα μέσα μαζικής επικοινωνίας έχουν οδηγήσει στον εκδημοκρατισμό της πληροφορίας και μας έχουν προσφέρει δυνατότητες. Μας έχουν προσφέρει ένα κοινό και προσκαλούν τον καθένα από μας να το «ψυχαγωγήσει» κάνοντας share μια άποψη ή ένα γεγονός. Έχουν αλλάξει συθέμελα τον τρόπο με τον οποίο διαβάζουμε ειδήσεις και τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε, επιτρέποντάς μας την άμεση διάδραση και αλληλεπίδραση.

Τα ποστ στα social media μπορούν να πυροδοτήσουν από φιλικά debates μέχρι έντονες διαμάχες που λειτουργούν ως below the line διαφημίσεις, προκαλώντας είτε θετικούς συνειρμούς και συναισθήματα για ένα πρόσωπο, ένα προϊόν ή μια εταιρεία, είτε αρνητικούς. Δεν είναι λίγες οι φορές που παρακολουθήσαμε να στήνονται λαϊκά δικαστήρια και να διασύρονται πρόσωπα ως αποτέλεσμα της ψυχολογίας της μάζας και της επικοινωνίας εκ του ασφαλούς. Κρυμμένοι πίσω από τις οθόνες μας, στέλνουμε με σχετική ευκολία το «απολωλός πρόβατο» για σφαγή, γινόμαστε πιο επικριτικοί και πιο αιχμηροί και ναι, δεν χορταίνουμε να δακτυλοδείχνουμε κόσμο και καταστάσεις και να παίρνουμε και credits γι’ αυτό.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σήμερα, απέχουν πολύ από την εικόνα που είχαμε κατά τις πρώτες συστάσεις, όταν δημιουργούσαμε δειλά – δειλά προφίλ στο Facebook το 2006, τότε που προανήγγελλαν μια νέα εποχή ανθρώπινης συνεργασίας και επικοινωνίας και την ενδυνάμωση της δημοκρατίας. Η σοσιαλμιντιακή ουτοπία που θα έκανε τον offline κόσμο έναν καλύτερο τόπο, αποδεικνύεται ολοένα και πιο επικίνδυνη και τοξική!

*Communication Consultant στη ΓΝΩΡΑ Σύμβουλοι Επικοινωνίας