Αν και παράνομη σε Κύπρο και Ευρώπη, η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων αποτελεί επίμονο πρόβλημα της κυπριακής υπαίθρου και αποτελεί την κύρια αιτία για την κατάρρευση του πληθυσμού του Πυρόχρου Γύπα Gyps fulvus στην Κύπρο. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ζωή με τους Γύπες» για κατανόηση και αντιμετώπιση του προβλήματος, ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου συγκέντρωσε στοιχεία για ανάλυση των περιστατικών χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων που έχουν καταγραφεί τα τελευταία 5 χρόνια στην κυπριακή ύπαιθρο.


Πολλαπλά θύματα
Βάσει της έρευνας, από το 2015 μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 39 επιβεβαιωμένα περιστατικά χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων στην ύπαιθρο με θύματα 63 ζώα. Τα 39 περιστατικά είναι κατά πάσα πιθανότητα ένας υποεκτιμημένος αριθμός, καθώς πολλά περιστατικά δεν γίνονται ποτέ γνωστά ή και δεν καταγγέλλονται. Συχνότερα θύματα είναι σκύλοι και γάτοι (όπως και στο αστικό περιβάλλον), αλλά και είδη άγριας ζωής, ανάμεσά τους σπάνια και απειλούμενα είδη, όπως ο Γύπας. Εξαιτίας της παράνομης αυτής πρακτικής, την τελευταία πενταετία χάσαμε το 1/3 του πληθυσμού του Γύπα στην Κύπρο σε ένα και μόνο περιστατικό μαζικής δηλητηρίασης το 2016. Δεδομένου του εξαιρετικά μειωμένου κυπριακού πληθυσμού (20 άτομα), του αργού ρυθμού αναπαραγωγής του είδους και τη συνήθεια των Γυπών να τρέφονται μαζικά, η ύπαρξη αυτής της απειλής στην κυπριακή ύπαιθρο είναι εξαιρετικά ανησυχητική για το μέλλον του είδους στην Κύπρο.


Απαγορευμένες ουσίες
Από την ανάλυση διαφάνηκε ότι οι ουσίες που χρησιμοποιούνται στη συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών είναι φυτοφάρμακα από καρβαμιδικές ουσίες (π.χ. methomyl με την εμπορική ονομασία Lannate), οι οποίες απαγορεύονται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση και που μάλιστα είναι ιδιαίτερα τοξικές τόσο για τον άνθρωπο όσο και για την άγρια ζωή. Αυτό εγείρει ερωτηματικά γύρω από την εισαγωγή, διακίνηση, εμπορία ή/και χρήση απαγορευμένων φυτοφαρμάκων στην Κύπρο, αλλά και τη μάλλον εύκολη πρόσβαση των δραστών σε ιδιαίτερα επικίνδυνες τοξικές ουσίες.


Ατιμώρητοι οι δράστες
Όπως καταδεικνύεται από τα καταγεγραμμένα περιστατικά, οι διωκτικές αρχές ουδέποτε έχουν προβεί σε ουσιαστική ενέργεια για τη διερεύνηση (και εν τέλει εξιχνίαση) περιστατικών παράνομης χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων που αφορούν άγρια ζωή. Παρόλα αυτά, στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος «Ζωή με τους Γύπες» θα δημιουργηθούν εργαλεία που βοηθούν στη διερεύνηση αυτού του εγκλήματος κατά της άγριας ζωής, τα οποία θα είναι στη διάθεση των αρμόδιων διωκτικών αρχών. Ένα από αυτά τα εργαλεία είναι και οι Ομάδες Σκύλων Ανίχνευσης Δηλητηριασμένων Δολωμάτων που θα λειτουργήσουν υπό την Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας και θα βοηθήσουν σημαντικά το έργο της διερεύνησης και δίωξης των δραστών.


Κίνητρα χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων
Γνωρίζουμε ότι η τοποθέτηση δηλητηριασμένων δολωμάτων πηγάζει συχνά από την προσπάθεια για προστασία κτηνοτροφικών ζώων από άλλα ζώα θηρευτές, όπως αλεπούδες και αδέσποτοι σκύλοι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, δηλητηριασμένα δολώματα χρησιμοποιούνται σε κυνηγετικές περιοχές για εξολόθρευση αλεπούδων αλλά και για σκόπιμη δηλητηρίαση ζώων (κυνηγόσκυλων, τσοπανόσκυλων, κατοικίδιων) σε αντεκδικήσεις μεταξύ γειτόνων, κυνηγών, κυνηγών-κτηνοτρόφων.


Εντούτοις, η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων είναι μια άκρως επικίνδυνη πρακτική, αφού η έκθεση και κατανάλωση του δηλητηριασμένου δολώματος δεν είναι επιλεκτική. Αυτό σημαίνει ότι με την τοποθέτηση ενός δηλητηριασμένου δολώματος, οποιοδήποτε είδος ζώου μπορεί να πέσει θύμα δηλητηρίασης, ακόμα κι αν αυτό δεν ήταν ο αρχικός στόχος. Πέρα από την άγρια ζωή, τα δηλητηριασμένα δολώματα αποτελούν επίσης θανάσιμη απειλή για ζώα εργασίας (όπως τσοπανόσκυλα και κυνηγετικοί σκύλοι), και ζώα συντροφιάς, και εν τέλει, για τον άνθρωπο, αφού κάποιες από αυτές τις ουσίες όταν έρθουν σε επαφή με το δέρμα ή εισπνευστούν μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία.


Μία υποεκτίμηση της πραγματικής εικόνας
Η καταπολέμηση αυτού του προβλήματος απαιτεί ομαδική προσπάθεια σε όλα τα επίπεδα: από τους ανθρώπους που βρίσκονται καθημερινά στην ύπαιθρο και όσους επηρεάζονται από αυτό το πρόβλημα, τις κοινότητες της υπαίθρου και το δικό τους μερίδιο ευθύνης, μέχρι τις αρμόδιες αρχές που επιβάλλουν τον νόμο και προστατεύουν την άγρια ζωή, αλλά και την ανθρώπινη υγεία.


Καλούμε όλους όσοι αντιληφθούν ύπαρξη δηλητηριασμένων δολωμάτων στην ύπαιθρο και ιδιαίτερα τους κυνηγούς ενόψει και της έναρξης των κυνηγετικών εξορμήσεων με σκύλους, να αναφέρουν το περιστατικό στην Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας και σε περίπτωση που ο σκύλος τους πέσει θύμα δηλητηρίασης να προβούν σε καταγγελία στην Αστυνομία.


Τηλέφωνα Υπηρεσίας Θήρας και Πανίδας:
Επαρχία Λευκωσίας: 22662428*, 22664606*, 99445697
Επαρχίες Λάρνακας / Αμμοχώστου: 24805128*, 99634325
Επαρχία Λεμεσού: 25343800*, 99445728
Επαρχία Πάφου: 26306211*, 99445679
Κεντρικά Γραφεία Υπηρεσίας Θήρας και Πανίδας (Λευκωσία): 22867786*
*ώρες γραφείου


Η τοποθέτηση δηλητηριασμένων δολωμάτων είναι παράνομη και τιμωρείται με μέχρι και 3 χρόνια φυλάκιση ή/και πρόστιμο που ανέρχεται στις 20.000 ευρώ βάσει του περί Προστασίας και Διαχείρισης των Αγρίων Πτηνών και Θηραμάτων Νόμου. Σε περίπτωση δε που προκληθεί ουσιαστική βλάβη σε προστατευόμενο είδος άγριας ζωής, ο περί Προστασίας του Περιβάλλοντος μέσω του Ποινικού Δικαίου Νόμος προβλέπει ποινή μέχρι τα δέκα (10) χρόνια φυλάκιση ή/και €500,000 πρόστιμο.


Τα στοιχεία για την ανάλυση της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων παραχωρήθηκαν από την Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, τις Κτηνιατρικές Υπηρεσίες και το Γενικό Χημείο του Κράτους καθώς και από την Committee Against Bird Slaughter (CABS) από καταγραφές στο πεδίο.

Πίνακας 1: Πιο συχνά θύματα δηλητηρίασης είναι οι σκύλοι με ποσοστό 30%, ακολουθούν οι γάτες με ποσοστό 24% και ο Γύπας και ο σκαντζόχοιρος με ποσοστό 13%.

Πίνακας 2: Σε 67 δείγματα από σύνολο 70 δειγμάτων όπου ανιχνεύθηκε κάποια ουσία, η ουσία που ανιχνεύθηκε απαγορεύεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ποσοστό 96%).