«Είναι υπεροπτικό, κακό και επικίνδυνο να πιστεύεις ότι εσύ έχεις μια μαγική ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι την αλήθεια και πως όσοι διαφωνούν έχουν λάθος. Πέραν από το ότι είναι επικίνδυνο να πιστεύουμε κάτι τέτοιο, έχουμε και επιστημονικές μετρήσεις που δείχνουν ότι είναι λάθος», αναφέρει μεταξύ άλλων ο καθηγητής..

Πιο κάτω το βίντεο αλλά και η σχετική ανάρτησή του:

Σήμερα ήμουν στην εκπομπή Πρωτοσέλιδο του Σίγμα με τον Ανδρέα Δημητρόπουλο τον οποίο ευχαριστώ για τη φιλοξενία και την ενδιαφέρουσα κουβέντα γύρω από τις θεωρίες συνωμοσίας και τις αντιδράσεις για τον κορωνοϊό και τα μέτρα (π.χ. χρήση μάσκας).

Συζητήσαμε το ότι οι χαρακτηρισμοί (ψεκασμένοι, ηλίθιοι, κλπ) για όσους αντιδρούν είναι λάθος και επικίνδυνοι.

Γιατί είναι επικίνδυνοι

Πολύ λίγα πράγματα στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν κάνει μεγαλύτερη ζημιά από την πίστη ενός ανθρώπου (ή μιας ομάδας ανθρώπων ή ενός έθνους ή μιας θρησκείας) ότι κατέχει την απόλυτη αλήθεια και όσοι πιστεύουν κάτι διαφορετικό είναι ψεκασμένοι, ηλίθιοι, προδότες, τρελοί, κακοί, βάρβαροι και πρέπει να «συμμορφωθούν». Είναι υπεροπτικό, κακό και επικίνδυνο να πιστεύεις ότι εσύ έχεις μια μαγική ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι την αλήθεια και πως όσοι διαφωνούν έχουν λάθος.

Τι λέει η επιστημονική έρευνα

Πέραν από το ότι είναι επικίνδυνο να πιστεύουμε κάτι τέτοιο, έχουμε και επιστημονικές μετρήσεις που δείχνουν ότι είναι λάθος.

Όταν επιστήμονες μέτρησαν ποιος είναι πιο πιθανό να πιστεύει σε λάθος πράγματα και σε θεωρίες συνωμοσίας, στην αρχή πίστευαν πως θα βρουν ότι αυτός θα είναι κάποιος με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (π.χ. άντρας, μεσήλικας, αμόρφωτος, με αποθέματα αλουμινόχαρτου, κλπ).

Βρήκαν όμως ότι δεν έχει σημασία αν είσαι άντρας ή γυναίκα, αν έχεις τελειώσει πανεπιστήμιο ή όχι, αν είσαι πλούσιος ή φτωχός, αν είσαι νέος ή ηλικιωμένος, και η χώρα καταγωγής σου. Μετά μέτρησαν εάν έχει αυξηθεί το ποσοστό του πληθυσμού που πιστεύει σε θεωρίες συνωμοσίας τα τελευταία χρόνια. Πήγαν στο αρχείο εφημερίδων όπως είναι οι New York Times και διάβασαν τα γράμματα στον εκδότη και μέτρησαν αυτά που έχουν θεματολογία θεωρίες συνωμοσίας και βρήκαν ότι αυτό το ποσοστό παραμένει σταθερό με την πάροδο του χρόνου.

Συμπερασματικά, η επιστημονική έρευνα στο χώρο της Ψυχολογίας δείχνει πως τα ατομικά χαρακτηριστικά του καθενός δεν κάνουν διαφορά.

Τι συμβαίνει τότε;

Όλοι οι άνθρωποι πιστεύουμε σε πράγματα που είναι λάθος και σε θεωρίες συνωμοσίας. Κάποιοι όμως αντιδρούν περισσότερο από άλλους. Κάποιοι αντιδρούν γιατί ως προσωπικότητες είναι πιο αντιδραστικοί.

Αυτό όμως που θεωρώ καθοριστικό είναι το αν κάποιος έχει εμπιστοσύνη στην πολιτεία και τους επίσημους θεσμούς. Αν νιώθεις ότι το κράτος είναι δίπλα σου, νοιάζεται για σένα, προσπαθεί για σένα, παλεύει για σένα, ασπάζεται τις ανησυχίες σου και αγωνίζεται για τα συμφέροντα σου τότε δύσκολα θα αντιδράσεις. Αν όμως έχεις χάσει την εμπιστοσύνη σου στο κράτος, αν έχεις βιώσει διαφθορά, ανισότητα και αδικία, τότε θα αντιδράσεις. Και θα αντιδράσεις και για πράγματα τα οποία στους υπόλοιπους μπορεί να φαίνονται παράλογα και ψεκασμένα.

Αυτό συμβαίνει διότι ο άνθρωπος δεν σκέφτεται με τη λογική αλλά με το συναίσθημα και ψάχνει την κοινωνική αποδοχή. Ακούω να λεν πως η λύση στο πρόβλημα είναι να αναπτύξουμε την κριτική μας σκέψη. Η κριτική μας σκέψη όμως είναι ήδη πολύ ανεπτυγμένη. Απλά δε ψάχνει την αλήθεια. Ψάχνει μόνο να βρει δικαιολογίες για την συναισθηματική μας αντίδραση. Αντιδρούμε σε κάτι ή υιοθετούμε μια άποψη για συναισθηματικούς λόγους (π.χ. επειδή το υποστηρίζει κάποιος που θαυμάζουμε) και μετά ψάχνουμε δικαιολογίες με την λογική μας σκέψη. Η λογική μας σκέψη είναι ουσιαστικά ο "κυβερνητικός εκπρόσωπος" των συναισθηματικών μας αντιδράσεων προσπαθώντας να τις ωραιοποιήσει προς τους άλλους ανθρώπους για να μας συμπαθήσουν.

Φαίνεται πως η ανθρώπινη σκέψη μοιάζει πολύ περισσότερο με ένα πολιτικό που ψάχνει ψήφους παρά με ένα επιστήμονα που ψάχνει την αλήθεια.

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δεχόμαστε όλες τις απόψεις για όλα τα ζητήματα;

Η επιστήμη δεν μεταφέρει απόψεις αλλά συμπεράσματα από μετρήσεις. Η επιστήμη παίρνει μια μεζούρα και ό,τι μετρήσει το δημοσιεύει. Η μεζούρα δεν είναι πάντα κυριολεκτικά μια μεζούρα. Κάποιες φορές είναι όντως μεζούρα αλλά συχνά είναι κάτι άλλο, μια ζυγαριά, οι μετρήσεις από αναλύσεις αίματος ή DNA, μετρήσεις μέσα από ψυχολογικά ερωτηματολόγια, μετρήσεις λειτουργίας του εγκεφάλου στο MRI, κλπ.

Σήμερα, παρά τις αντιδράσεις και τις αδυναμίες, η επιστήμη βγαίνει κερδισμένη. Έκλεισαν τα σύνορα των χωρών. Έκλεισαν οι οικονομίες των χωρών. Έκλεισε η εκπαίδευση. Έκλεισαν οι εκκλησίες. Σταμάτησαν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις και ο αθλητισμός. Επειδή αυτό είπαν οι επιστήμονες. Παρά τα fake news και τις θεωρίες συνωμοσίας, την ώρα της κρίσης στραφήκαμε στην επιστήμη. Αυτό είναι μια μεγάλη νίκη για την επιστήμη και τον πολιτισμό μας. Και είναι ελπιδοφόρο.