Της Άννας-Μαρίας Ευτυχίου

Κανένα έργο δεν τυγχάνει προστασίας από τις αρχές της δημοκρατίας, εάν υπάρχει μόνο στη σκέψη του δημιουργού. Για τον λόγο αυτό οι δημιουργοί έργων επιβάλλεται να κατοχυρώνουν με διάφορα μέσα τις δημιουργίες τους, για να παρέχουν ασφάλεια στο έργο που οι ίδιοι έχουν ετοιμάσει.

Σύμφωνα με την Επίκουρη Καθηγήτρια του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου και δικηγόρο στο Νομικό Γραφείο, «Μάρκου & Σία ΔΕ.ΠΕ», Χριστιάνα Μάρκου, η νομοθεσία προστατεύει τα έργα αυτά, μόνο όταν πρόκειται για πρωτότυπα και νοουμένου ότι το έργο διατυπωθεί γραπτώς, ηχογραφηθεί, καταγραφεί, εγγραφεί με οποιοδήποτε τρόπο με ηλεκτρονικά ή άλλα μέσα, ή διαφορετικά εμφανισθεί με κάποια υλική μορφή.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί η κυρία Μάρκου περιγράφει μεταξύ άλλων και υποθέσεις που οδηγήθηκαν ενώπιον της δικαιοσύνης για ποινικά ή αστικά αδικήματα στις περιπτώσεις παραβίασης διανοητικής ιδιοκτησίας.

Υπήρξαν υποθέσεις στην Κύπρο που αφορούσαν παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων;

Αν και η νομολογία στην Κύπρο που αφορά σε παραβιάσεις δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως εξαιρετικά πλούσια, εντούτοις υπήρξαν αρκετές σχετικές υποθέσεις τόσο αστικές όσο και ποινικές. Θα πρέπει να τονιστεί ότι ενώ ο όρος «πνευματική ιδιοκτησία» συχνά χρησιμοποιείται με αναφορά τόσο στα δικαιώματα του δημιουργού για παράδειγμα σε ένα βιβλίο όσο και στα δικαιώματα του δικαιούχου ενός εμπορικού σήματος (trademark), στην πραγματικότητα όλα τούτα καλύπτονται από τον ευρύτερο όρο «διανοητική ιδιοκτησία», η οποία διαχωρίζεται στην πνευματική ιδιοκτησία (π.χ. καλλιτεχνικά και φιλολογικά έργα, ταινίες, φωτογραφίες, λογισμικά) και στη βιομηχανική ιδιοκτησία (π.χ. εμπορικά σήματα και διπλώματα ευρεσιτεχνίας). Η νομοθεσία που διέπει την πνευματική ιδιοκτησία παρέχοντας προστασία στον δημιουργό είναι διαφορετική από τις νομοθεσίες που διέπουν την κατοχύρωση και προστασία της βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

Περιγράψτε μας περιληπτικά κάποιες υποθέσεις που οδηγήθηκαν στη δικαιοσύνη και ποιο ήταν το αποτέλεσμα.

Μια ενδιαφέρουσα υπόθεση που αποφασίστηκε σε επίπεδο Ανωτάτου Δικαστηρίου κατόπιν έφεσης του Ενάγοντα εναντίον της πρωτόδικης απόφασης, η οποία απέρριπτε την αγωγή του, αφορούσε την κατ’ ισχυρισμό αντιγραφή μυθιστορήματος Κύπριου συγγραφέα από τον γνωστό Ιταλό φιλόσοφο και συγγραφέα Ουμπέρτο Έκο, σχετικά με το μυθιστόρημα του με τίτλο «Το όνομα του Ρόδου», το οποίο είχε μεγάλη απήχηση διεθνώς. Η απόφαση πραγματεύεται την αντιγραφή που αποτελεί τον συνηθέστερο τρόπο παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι για να συνιστά παραβίαση, η αντιγραφή δεν είναι ανάγκη να είναι λέξη προς λέξη. Εν τέλει, το Ανώτατο Δικαστήριο επικύρωσε την πρωτόδικη απόφαση και απέρριψε την έφεση εφόσον από την αντιπαραβολή των δύο έργων δεν διαπιστώθηκαν ομοιότητες τέτοιες που θα ισοδυναμούσαν με αντιγραφή. Αυτή ήταν αστική υπόθεση (αγωγή) για αποζημιώσεις.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι με βάση την κυπριακή νομοθεσία, η παραβίαση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας συνιστά και ποινικό αδίκημα. Κατ’ επέκταση, ένας παραβάτης, σε μία κατάλληλη περίπτωση, δυνατόν να έρθει αντιμέτωπος όχι μόνο με αγωγή, μέσω της οποίας ο δικαιούχος θα διεκδικεί την καταβολή αποζημιώσεων, αλλά και με ποινική δίωξη, η οποία αποσκοπεί στην τιμωρία του, συνηθέστερα μέσω της επιβολής προστίμου (χρηματικής ποινής) αν και η νομοθεσία προνοεί και για τη δυνατότητα της ποινής φυλάκισης σε κατάλληλες υποθέσεις.

Ως εκ τούτου, υπάρχουν και αρκετές ποινικές υποθέσεις, οι οποίες αφορούν τη δίωξη προσώπων για παραβιάσεις δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, για παράδειγμα μέσω της κατοχής αντιτύπων DVD, τα οποία ενέχουν προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας με σκοπό την εμπορία τους ή μέσω δημόσιας εκτέλεσης σε χώρους, όπως ξενοδοχεία, μουσικού έργου, η οποία ενέχει προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας χωρίς άδεια. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η έναρξη μιας ποινικής δίωξης στον τομέα αυτό, όπως και γενικότερα, δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και την καταδίκη των κατηγορούμενων, οι οποίοι δυνατόν να αθωωθούν και να απαλλαχθούν από τις κατηγορίες, κάτι που συνέβη επανειλημμένως.

Πώς μπορεί κάποιος που αντιμετωπίζει πρόβλημα παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων να προχωρήσει σε καταγγελία;

Πρόσωπο το οποίο επιθυμεί να καταγγείλει άλλον για παραβίαση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ώστε αυτός να διωχθεί ποινικά θα πρέπει να υποβάλει σχετική καταγγελία στην Αστυνομία. Αξίζει να αναφερθεί ότι η Αστυνομία διατηρεί εξειδικευμένο γραφείο, συγκεκριμένα το Γραφείο Καταπολέμησης Αδικημάτων Κλοπής Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Παράνομων Στοιχημάτων, το οποίο, μεταξύ άλλων, συντονίζει επιχειρήσεις με σκοπό την πάταξη σχετικών αδικημάτων παγκυπρίως.


Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί κάποιος να προβεί σε καταγγελία;

Κάθε πολίτης είναι ελεύθερος να προβεί σε καταγγελία κάθε αξιόποινης πράξης, η βασιμότητα της οποίας θα ελεγχθεί από την αστυνομία. Βεβαίως, είναι ορθό οι πολίτες να προσέρχονται στην αστυνομία και να απασχολούν αυτήν για τον σκοπό αυτό στις περιπτώσεις, όπου η πράξη, για την οποία παραπονούνται δυνατόν πράγματι να συνιστά ποινικό αδίκημα. Οι πράξεις, οι οποίες συνιστούν ποινικό αδίκημα στον τομέα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας αναφέρονται στη σχετική νομοθεσία, συγκεκριμένα στον περί του Δικαιώματος Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Συγγενικών Δικαιωμάτων Νόμο του 1976, Ν.59/1976 ως έχει τροποποιηθεί.

Ο εν λόγω νόμος ποινικοποιεί αρκετές σχετικές πράξεις, όπως είναι για παράδειγμα, η παραγωγή για πώληση ή εκμίσθωση oπoιoυδήπoτε αvτιτύπου, τo oπoίo εvέχει πρoσβoλή τoυ δικαιώματoς πvευματικής ιδιoκτησίας που υπάρχει σε κάπoιo έργo, η δημόσια εκτέλεση, παρουσίαση ή προβολή επιστημovικoύ, φιλολογικού, καλλιτεχνικού ή μουσικού έργου ή ταινίας η οποία ενέχει προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας στο έργο αυτό και η θέση σε κυκλοφορία αντιγράφου προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή γνωρίζοντας ότι πρόκειται για μη εξουσιοδοτημένο.

Η νομοθεσία είναι η ίδια για όλες τις μορφές πνευματικών δικαιωμάτων π.χ. μουσικής, βιβλίων, ταινιών και τι προνοεί σε γενικές γραμμές;

Ναι, ο Νόμος 59/76, στον οποίο έχω προαναφερθεί, ρυθμίζει το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας σε κάθε αντικείμενο, στο οποίο αναγνωρίζεται ένα τέτοιο δικαίωμα, συγκεκριμένα, σε επιστημονικά έργα, φιλολογικά έργα, συμπεριλαμβανομένων των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, μουσικά έργα, καλλιτεχνικά έργα, συμπεριλαμβανομένων των φωτογραφιών πάσης φύσεως, ταινίες, βάσεις δεδομένων, ηχογραφήσεις, εκπομπές και δημοσιεύσεις αδημοσίευτων έργων. Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι ερμηνείες ή εκτελέσεις έργων από καλλιτέχνες προστατεύονται και αυτές εφόσον αναγνωρίζεται σε αυτές συγγενικό δικαίωμα.

Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι η σχετική νομοθεσία προστατεύει τα πιο πάνω μόνο εάν είναι πρωτότυπα και νοουμένου ότι αυτά έχουν διατυπωθεί γραπτά, ηχογραφηθεί, καταγραφεί, εγγραφεί με οποιοδήποτε τρόπο με ηλεκτρονικά ή άλλα μέσα, ή διαφορετικά εμφανισθεί με κάποια υλική μορφή. Με άλλα λόγια, κανένα έργο δεν τυγχάνει προστασίας εάν υπάρχει μόνο στη σκέψη του δημιουργού κι αυτό για ευνόητους λόγους. Κατά τα άλλα, ο νόμος είναι λεπτομερέστατος όμως, το Άρθρο 7 αυτού αποτελεί κεντρική πρόνοια εφόσον διατυπώνει το περιεχόμενο του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας καθώς και τις εξαιρέσεις του.

Συγκεκριμένα, το δικαίωμα αυτό συνίσταται σε αποκλειστικό δικαίωμα ελέγχου από τον δημιουργό της διενέργειας πράξεων όπως είναι, μεταξύ άλλων, η αναπαραγωγή, η πώληση, εκμίσθωση, διανομή, δανεισμός και έκθεση στο κοινό του πρωτοτύπου και αντιγράφων του έργου καθώς και η μετάφραση, διασκευή και οποιασδήποτε άλλη προσαρμογή. Με απλά λόγια, εκτός όπου ισχύει κάποια εξαίρεση, μόνο ο δημιουργός και κανείς άλλος, χωρίς την άδεια του δημιουργού, δικαιούται να διενεργεί τις πιο πάνω ενέργειες σχετικά με κάποιο προστατεύσιμο υπό του νόμου αντικείμενο ή έργο.

Μπορεί να κατανοήσει κανείς ότι το ποιος είναι ο «δημιουργός» είναι ερώτημα καίριας σημασίας και επί τούτου είναι πολύ ενδιαφέρον να γνωρίζει κανείς ότι κατά κανόνα, εργοδοτούμενος που δημιουργεί κάποιο έργο ή αντικείμενο στο πλαίσιο άσκησης των εργασιακών του καθηκόντων θεωρείται ότι έχει μεταβιβάσει το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας στον εργοδότη του, εκτός αντιθέτου συμφωνίας. Παρομοίως, πρόσωπο το οποίο πληρώνει τις υπηρεσίες εταιρείας συγγραφής προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή για παράδειγμα, λογίζεται ότι αποκτά το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας εκτός εάν η σχετική συμφωνία παροχής υπηρεσιών προνοεί διαφορετικά. Επομένως, θα πρέπει να δίνεται η δέουσα προσοχή κατά τη σύνταξη ή υπογραφή συμβάσεων που αφορούν αντικείμενα ή έργα πνευματικής ιδιοκτησίας.

Πώς μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει υλικό κάποιου άλλου καλλιτέχνη για παράδειγμα;

Σε γενικές γραμμές, πρόσωπο μπορεί να χρησιμοποιήσει υλικό, του οποίου δεν είναι ο ίδιος δημιουργός, εάν ασφαλώς εξασφαλίσει σχετική άδεια ή δικαίωμα χρήσης από τον δημιουργό. Συνήθως αυτό γίνεται μέσω συμβάσεων παραχώρησης άδειας χρήσης (license agreements) μεταξύ του δημιουργού και του προτιθέμενου χρήστη, η οποία προνοεί και για κάποια αμοιβή προς όφελος του δημιουργού.

Επίσης, πρόσωπο μπορεί να χρησιμοποιήσει τέτοιο υλικό ελευθέρα, δηλαδή χωρίς να πρέπει να εξασφαλίσει άδεια από τον δημιουργό σε όλες τις περιπτώσεις, οι οποίες εμπίπτουν στις εξαιρέσεις του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, οι οποίες διαλαμβάνονται κυρίως στο Άρθρο 7(2) του Νόμου. Κάποιες από αυτές τις εξαιρέσεις είναι η ανάγνωση ή απαγγελία στο κοινό ή σε εκπομπή οιουδήποτε εύλογου αποσπάσματος φιλολογικού έργου που δημοσιεύθηκε, νοουμένου ότι συνοδεύεται από αναγνώριση, η αναπαραγωγή ενός έργου, η οποία γίνεται από προσιτές στο κοινό βιβλιοθήκες, επιστημονικά ιδρύματα, εκπαιδευτικά ιδρύματα, μουσεία ή αρχεία και που δεν αποσκοπεί σε εμπορικό ή οικονομικό όφελος, καθώς και η πιο ευρέως γνωστή αλλά και πιθανώς ευρύτερη εξαίρεση, η οποία αναφέρεται στη διενέργεια των πράξεων που εμπίπτουν στο δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας με πνεύμα καλής πίστεως για τον σκοπό έρευνας, ατομικής χρήσεως, κριτικής ανασκοπήσεως ή αναφοράς σε επίκαιρα γεγονότα νοουμένου ότι αυτή συνοδεύεται από αναγνώριση του τίτλου και της πατρότητας του έργου, εάν η πράξη διενεργείται δημόσια.

Με απλά λόγια, εάν πρόσωπο διενεργεί πράξεις επί προστατεύσιμου έργου για προσωπική χρήση όπως η εκτύπωση και τοποθέτηση μιας εικόνας στο δωμάτιο του ή για σκοπούς έρευνας, όπως η εκτύπωση (αναπαραγωγή) υλικού για σκοπούς συγγραφής μιας ερευνητικής μελέτης, στην οποία αποκαλύπτεται η πηγή, τότε κατά πάσα πιθανότητα δεν παραβιάζει οποιοδήποτε δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας πολύ απλά επειδή οι πράξεις αυτές εξαιρούνται αυτού του δικαιώματος. Το ίδιο ισχύει σχετικά με όλες τις εξαιρέσεις του Άρθρου 7(2) του Νόμου οι οποίες είναι αρκετές. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο νόμος καθιερώνει και επιπρόσθετες εξαιρέσεις σχετικές με συγκεκριμένα προστατεύσιμα αντικείμενα, όπως για παράδειγμα τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Επομένως, σε κάθε υπόθεση, θα πρέπει να αναζητούνται οι σχετικές εν ισχύ εξαιρέσεις αναλόγως του αντικείμενου ή έργου στο οποίο αφορά μια υπόθεση.