Κεντρική Φωτογραφία: Giorgos Eleftheriou / Facebook

Δέντρο της Χρονιάς για το 2023 είναι, σύμφωνα με ανακοίνωση του Τμήματος Δασών, η Κράταιγος η μονόγυνος – Κοκκινομοσφιλιά (Crataegus monogyna Jacq.).

Η κοκκινομοσφιλιά ανήκει στην οικογένεια των Ροδίδων (Rosaceae), η οποία περιλαμβάνει 91 γένη και 4.828 είδη που έχουν παγκόσμια εξάπλωση, με πιο έντονη παρουσία στο βόρειο ημισφαίριο. Ένα από τα σημαντικότερα γένη της οικογένειας είναι ο Κράταιγος (Crataegus) που περιλαμβάνει περί τα 200 είδη.

Στην Κύπρο αντιπροσωπεύεται με τα είδη Crataegus azarolus (μοσφιλιά) και Crataegus monogyna Jacq. (κοκκινομοσφιλιά) καθώς και το υβρίδιο μεταξύ των δύο: Crataegus x sinaica (κράταιγος η σιναϊτική). Σημαντικά μορφολογικά χαρακτηριστικά για την αναγνώριση των ειδών είναι ο αριθμός των στύλων του άνθους και το χρώμα των ώριμων καρπών. Ο υβριδισμός είναι συχνός όπου τα είδη συνυπάρχουν. Το όνομα του γένους προέρχεται από τη λατινική λέξη «kratos» που σημαίνει δύναμη, λόγω της σκληρότητας του ξύλου του, ενώ το επίθετο monogyna προέρχεται από τις λατινικές λέξεις «mono» που σημαίνει ένα και «gyna» που σημαίνει ωοθήκη.

Περιγραφή

Πρόκειται για φυλλοβόλο θάμνο ή δέντρο ύψους μέχρι 7 μ., με τραχύ, βαθιά αυλακωτό φλοιό. Τα φύλλα είναι διατεταγμένα κατ’ εναλλαγή, απλά, λοβωτά, ωοειδή, προμήκη ή αντωοειδή 2-5 x 1.3-5 εκ., ενώ στα κλαδιά του φέρει έντονα, ισχυρά αγκάθια. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα, λευκά ή ρόδινα με έντονη μυρωδιά διατεταγμένα σε επάκριους κόρυμβους. Ανθίζει από Απρίλιο μέχρι Μάιο και καρποφορεί λίγο αργότερα. Ο καρπός είναι ωοειδές μήλο με ερυθρό ή αιματώδες χρώμα που ωριμάζει Σεπτέμβριο με Νοέμβριο. Είναι εδώδιμοι, όχι όμως τόσο εύγευστοι όσο του συγγενικού είδους της μοσφιλιάς (Crataegus arazolus).

Εξάπλωση-Ενδιαίτημα

Είναι είδος της Ευρώπης και της Δυτικής Ασίας το οποίο θεωρείται ιθαγενές της Κύπρου. Η κοκκινομοσφιλιά είναι σχετικά κοινό είδος σε αρκετές περιοχές του νησιού μας όπως στην χερσόνησο του Ακάμα, σε Φικάρδου, Λαόνα, Βουνί Παναγιάς, Πρόδρομος, Πλάτρες, Πλατάνια, Λόφου, Πέρα Πεδί, Σαράντι και αλλού, σε υψόμετρο 300-1.800 μ.

Συμμετέχει σε διάφορους τύπους οικοτόπων όπως: 9320 (δάση ελιάς και χαρουπιάς), 9390 (θαμνώνες λατζιάς), 9540 (δάση τραχείας πεύκης) και 5420 (φρύγανα). Επίσης, παρατηρείται και σε όρια δρόμων και καλλιεργειών.

Ιστορικά στοιχεία

Στην Ευρώπη, τον Μεσαίωνα, η κοκκινομοσφιλιά και άλλα συγγενικά είδη θεωρούνταν ως σύμβολο ελπίδας, αλλά και ως γούρι ενάντια στη μαγεία. Οι αρχαίοι Έλληνες φέρεται να τοποθετούσαν κλαδιά στα παράθυρα και τις πόρτες, για να αποτρέψουν την είσοδο μαγισσών στα σπίτια. Επίσης, το θεωρούσαν παγανιστικό σύμβολο γονιμότητας, ενώ κάποιοι άλλοι λαοί πίστευαν ότι αν έμπαιναν άνθη του κράταιγου στο σπίτι θα ακολουθούσε αρρώστια και θάνατος.

Χρήσεις

Η κοκκινομοσφιλιά είναι ολιγαρκές φυτό, με όμορφα άνθη και καρπούς, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε υψόμετρα από 0-1.800 μ., μεμονωμένα ως καλλωπιστικό ή σε δενδροστοιχίες ως φρακτικό. Λόγω της οικολογικής της αξίας, με τη χρήση της η κοκκινομοσφιλιά μπορεί να υποστηρίξει, παρέχοντας καταφύγιο και τροφή, σημαντικό αριθμό εντόμων, πτηνών και θηλαστικών, συμβάλλοντας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Χρησιμοποιείται, επίσης, σήμερα κυρίως στη φαρμακοβιομηχανία για την παρασκευή φαρμάκων που σχετίζονται με διαταραχές της καρδιάς και του κυκλοφοριακού συστήματος.

Πολλαπλασιασμός

Πολλαπλασιάζεται με σπέρματα και μοσχεύματα και σε μερικές περιπτώσεις η βλάστηση των σπερμάτων μπορεί να πάρει μέχρι και 18 μήνες. Διατίθεται στα φυτώρια του Τμήματος Δασών στα Πλατάνια και στον Σταυρό της Ψώκας.

Προστασία και διαχείριση

Ο συνολικός πληθυσμός του είδους είναι αρκετά μεγάλος και δεν είναι δυνατόν να υπολογισθεί με ακρίβεια, λόγω της εμφάνισης του φυτού μεμονωμένα ή σε μικρές ομάδες, σε πολύ μεγάλη έκταση. Οι κυριότερες απειλές για το είδος είναι η κατασκευή δρόμων, οι εκχερσώσεις για διάφορους σκοπούς και η επέκταση γεωργικών καλλιεργειών.

Σημαντικό μέρος του πληθυσμού του βρίσκεται εντός κρατικών δασών και απολαμβάνει το καθεστώς προστασίας που χαρακτηρίζει τα κρατικά δάση και άλλες δασικές προστατευόμενες περιοχές όπως είναι τα Εθνικά Δασικά Πάρκα. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη δασική νομοθεσία, για την υλοτομία της κοκκινομοσφιλιάς εκτός κρατικών δασών απαιτείται άδεια από το Τμήμα Δασών όταν η έμφλοια διάμετρος του κορμού σε ύψος 130 εκ. πάνω από το έδαφος είναι μεγαλύτερη από 15 εκ.