Η ανυπαρξία μητρώου για δότες ωαρίων / σπερματοζωαρίων που χρησιμοποιούνται για ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στην Κύπρο, αναδείχθηκε μέσα από τη χθεσινή συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με τα μέλη της να υπογραμμίζουν την ανάγκη να καλυφθεί άμεσα το κενό, καθώς η ύπαρξη μητρώου προβλέπεται από τη νομοθεσία που ρυθμίζει τα εν λόγω θέματα, η οποία είναι σε ισχύ από το 2015.

Η Επιτροπή συνεδρίασε χθες, για να εξετάσει το θέμα της ανωνυμίας του δότη σπέρματος και την ανάγκη εξισορρόπησης των δικαιωμάτων των εμπλεκόμενων μερών, με την παρουσία εκπροσώπων της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, του Υπουργείου Υγείας, του Παγκύπριου Ιατρικού Συλλόγου (ΠΙΣ), της Νομικής Υπηρεσίας, καθώς και των κέντρων που εξυπηρετούν άτομα, που επιθυμούν την απόκτηση παιδιού με ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

Κατά τη συζήτηση, κάποιοι από τους εκπροσώπους των ιατρικών αυτών κέντρων εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με προβλήματα που μπορεί να προκύψουν λόγω της ανυπαρξίας μητρώου δοτριών ωαρίων. Επισημάνθηκε κατά τη συνεδρίαση ότι οι δότες μπορούν να δωρίσουν ωάρια ή σπερματοζωάρια μόνο για μία οικογένεια, όμως, λόγω της έλλειψης μητρώου αυτή η παράμετρος ενδεχομένως να τίθεται υπό αίρεση. «Υπάρχουν εύλογες υποψίες ότι οι δότριες, ενώ υπογράφουν ότι δεν έχουν δωρίσει σε άλλο κέντρο πριν από δύο μήνες, μετά από τρεις ή έξι μήνες θα πάνε σε κέντρο σε μία άλλη πόλη για να επαναλάβουν τη δωρεά», αναφέρθηκε από εκπροσώπους κέντρων στη συνεδρίαση.

Σε ερώτηση της Προέδρου της Επιτροπής, Ειρήνης Χαραλαμπίδου για τους λόγους που δεν έχει δημιουργηθεί το Μητρώο, ο γιατρός Μιχάλης Αναστασιάδης, που συμμετείχε εκπροσωπώντας τον ΠΙΣ, που συμμετέχει και στη σύνθεση του Συμβουλίου Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, ανέφερε ότι το Συμβούλιο δεν έχει λάβει τα απαραίτητα εργαλεία και υποστήριξη από το Υπουργείο Παιδείας, για να μπορεί να ανταποκριθεί όπως θα έπρεπε. Έκανε λόγο για υποστελέχωση του Συμβουλίου, σημειώνοντας ότι αυτό εργάζεται εθελοντικά.

Ο κ. Αναστασιάδης σημείωσε ότι έχουν κατατεθεί υπομνήματα και στην Επιτροπή Υγείας και στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το Συμβούλιο, ενώ η εκπρόσωπος της Νομικής Υπηρεσίας επιβεβαίωσε ότι το Συμβούλιο έχει θέσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Η εκπρόσωπος του Υπουργείου Υγείας, απαντώντας σχετικά, ανέφερε ότι δόθηκε στο Συμβούλιο έγκριση για πρόσληψη, καθώς επίσης και δυνατότητα για απασχόληση προσωπικού με απόσπαση. Σημείωσε ακόμα ότι έχουν γίνει κινήσεις με σκοπό την ετοιμασία του μητρώου, σημείωσε όμως ότι πρόκειται για μία δύσκολη εργασία που θα χρειαστεί χρόνο.

Ανωνυμία του δότη

Αναφορικά με το ζήτημα της ανωνυμίας του δότη, σε υπόμνημα της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, τέθηκε ως σημαντική παράμετρος ψήφισμα της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο συστήνει συμμόρφωση των κρατών, όσον αφορά «στην εξισορρόπηση δικαιωμάτων ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη, δηλαδή στο παιδί, τους δότες, τους νόμιμους κηδεμόνες, τις Κλινικές και τους παρόχους υπηρεσιών, συνυπολογίζοντας τα συμφέροντα της κοινωνίας και τις υποχρεώσεις του κράτους, υποδεικνύοντας την ανάγκη να προστατευτούν τα συμφέροντα όλων των μερών».

Κατά τη συνεδρίαση, εκπρόσωποι κέντρων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στην Κύπρο, ανέφεραν ότι σύμφωνα με την οικεία νομοθεσία, η δωρεά σπέρματος ή ωαρίων γίνεται ανώνυμα, αν και τα κέντρα που ειδικεύονται στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, διατηρούν τα στοιχεία του δότη, για θέματα που αφορούν λόγους υγείας. Επισημάνθηκε, δε, ότι στο παρελθόν, οι Κύπριοι πολίτες επέλεγαν ανώνυμους δότες, καθώς και ότι οι κοινωνικές αλλαγές δημιουργούν ανάγκη για να επιλέξει κάποιος επώνυμο δότη, ιδίως αν πρόκειται για μονήρη γυναίκα που επιθυμεί να τεκνοποιήσει, κάτι το οποίο δεν μπορεί να γίνει βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας.

Σε δηλώσεις της μετά τη συνεδρίαση, η Πρόεδρος της Επιτροπής και Βουλευτής του ΑΚΕΛ, Ειρήνη Χαραλαμπίδου, ανέφερε ότι ήταν σημαντικό το γεγονός ότι δόθηκαν οι θέσεις της Επιτρόπου για το θέμα της ανωνυμίας του δότη, αφού της κοινοποιήθηκε από την Επιτροπή σχετική επιστολή δότη. «Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με τη νομοθεσία, το παιδί μπορεί μετά από κάποια ηλικία να αναζητήσει τον δότη», ανέφερε η κ. Χαραλαμπίδου, διευκρινίζοντας ότι στην Κύπρο η νομοθεσία κατοχυρώνει την πλήρη ανωνυμία. «Η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού συστήνει την προσπάθεια εξισορρόπησης των δικαιωμάτων προς όφελος του δικαιώματος του παιδιού να γνωρίζει τους γονείς του», σημείωσε.

«Ακούσαμε με μεγάλη έκπληξη σήμερα, ότι οκτώ χρόνια μετά την ψήφιση της νομοθεσίας για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, δεν έχει ακόμα καταρτιστεί μητρώο δοτών», πρόσθεσε η κ. Χαραλαμπίδου. Είπε, ακόμα, ότι «τα διάφορα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής από μόνα τους τηρούν τα απαραίτητα στοιχεία, χωρίς να εποπτεύονται από την αρμόδια αρχή που είναι το Συμβούλιο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και κατ’ επέκταση το Υπουργείο Υγείας».

Υπογράμμισε ότι «καμιά δικαιολογία εκ μέρους του Συμβουλίου και του Υπουργείου δεν μπορεί να είναι αποδεκτή» και ότι «το Υπουργείο Υγείας θα έπρεπε ήδη να έχει ανησυχήσει για τη μη λειτουργία του μητρώου και όχι να προσπαθεί να αποσείσει τις δικές του ευθύνες ως εποπτική αρχή, εφόσον είχε εικόνα των προβλημάτων που αντιμετώπιζε το Συμβούλιο και τα οποία επικαλείται για τη μη δημιουργία του μητρώου».

Η Βουλευτής του ΔΗΣΥ, Ρίτα Σούπερμαν, σε δηλώσεις μετά τη συνεδρίαση, κάλεσε «το Υπουργείο Υγείας ν’ αναλάβει τις υποχρεώσεις του, άμεσα, για τη δημιουργία Κεντρικού Μητρώου Δοτών, ως προνοεί η σχετική νομοθεσία, η οποία φαίνεται ότι δεν εφαρμόζεται εδώ και οκτώ χρόνια». Πρόσθεσε, δε, ότι «το αποτέλεσμα είναι η έλλειψη ελέγχου όσον αφορά τις δωρεές σπέρματος αλλά και ωαρίων παγκύπρια».

«Επίσης, καλούμε το Υπουργείο να προβαίνει αυτεπαγγέλτως σε ελέγχους στα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, μεταξύ αυτών και σ’ αυτά που λειτουργούν παράνομα, για τη διασφάλιση της εφαρμογής της νομοθεσίας», κατέληξε η Βουλευτής, σημειώνοντας ότι «πρόκειται για ένα πολύ ευαίσθητο θέμα, αφού άπτεται του δικαιώματος στην πληροφόρηση των παιδιών που ο γονείς τους είναι δότες αλλά και των ιδίων των δοτών».

Η Βουλευτής του Κινήματος Οικολόγων, Αλεξάνδρα Ατταλίδου, ανέφερε στις δηλώσεις της ότι θα πρέπει να εξεταστεί ο νόμος για να κατοχυρώνονται τα δικαιώματα του παιδιού. «Σε πάρα πολλές χώρες αυτά τα θέματα είναι τροχοδρομημένα και υπάρχει νομική ευχέρεια στο παιδί, όταν φτάσει σε συγκεκριμένη ηλικία, να μάθει το όνομα του βιολογικού πατέρα ή της βιολογικής μητέρας», σημείωσε.

Όσον αφορά το θέμα που ανέκυψε για το μητρώο, σημείωσε ότι χρειαζόμαστε το μητρώο που προνοεί ο νόμος, λέγοντας ότι δεν είναι μόνο θέμα καταγραφής, αλλά και αποφυγής πολλαπλών γονιμοποιήσεων με το ίδιο σπέρμα ή ωάρια στην Κύπρο, με αποτέλεσμα να γεννηθούν ετεροθαλή αδέρφια εν αγνοία τους.

Ο Βουλευτής της ΔΗΠΑ, Αλέκος Τρυφωνίδης, σε δηλώσεις του για το θέμα ανέφερε ότι «αποκαλύφθηκε προς μεγάλη έκπληξη όλων ότι δεν υπάρχει μητρώο δοτών και δοτριών» και ότι αυτό γίνεται ενάντια στη νομοθεσία που ψηφίστηκε το 2015. «Με λύπη μας ακούσαμε ότι δεν υπάρχουν οι έλεγχοι, όπως προνοεί η νομοθεσία», πρόσθεσε, λέγοντας ότι «το όλο θέμα μπαλάκι μεταξύ Υπουργείου Υγείας και του Συμβουλίου Αναπαραγωγής». «Το θέμα είναι μείζον», είπε, υπογραμμίζοντας ότι η νομοθεσία πρέπει να εφαρμοστεί από όλους. «Το Υπουργείο Υγείας δεν βάζει σε τάξη τις διαδικασίες εδώ και οκτώ χρόνια», κατέληξε, καλώντας το Υπουργείο να επιληφθεί του θέματος.