Από την Ιουλιέτα Μιχαήλ

«Σχολικές εκδρομές. Κασέτες παράνομης εγγραφής από τη λαϊκή αγορά, θερινά σινεμά στα χαλίκια, πειρατικοί σταθμοί και διπλά κασετόφωνα με το rec πάντα επί σκοπόν». Η δεκαετία του ’80 ξαναανακαλύπτεται μέσα από το βιβλίο «Σάμγουερ in ‘80sland» του Παναγιώτη Παπαϊωάννου. Μία αποκαλυπτική δεκαετία που άφησε το αποτύπωμά της στις ιδέες, στην πολιτική και βεβαίως στη μουσική.

Τότε, ξεκίνησε μια αθρόα εισαγωγή «καινών δαιμονίων» στη μουσική (πανκ, νιου γουέιβ, νταρκ γουέιβ αλλά και ντίσκο φίβερ), τα οποία άκουγαν σε βινύλια, κασέτες ή walkman οι πιο «προχώ», κηρύσσοντας «πόλεμο» ενάντια στην «τυραννία» του έντεχνου, του πολιτικού τραγουδιού και του σκυλάδικου. Κορυφαίο event, σίγουρα, το Rock in Athens στο Καλλιμάρμαρο το 1985.

Ο συγγραφέας, γεννηθείς το 1971, έζησε και μεγάλωσε στα χρόνια της «Αλλαγής», και ενηλικιώθηκε με το «βρόμικο», σε μια εποχή, όπως την χαρακτηρίζει, «με τις λιγότερες ενοχές, γεμάτος αισθήσεις, πρότυπα και υποσχέσεις, υπογραμμισμένες από ένα καλειδοσκοπικό ροκ σάουντρακ, παιγμένο με τη βελόνα στα κόκκινα».

Αυτή η δεκαετία θα αναβιώσει την Τετάρτη, 5 Ιουλίου, στις 19:00, στο Βιβλιοπωλείο – Καφεαναγνωστήριον «Έρμα», όπου ο συγγραφέας (και εγκληματολόγος), Παναγιώτης Παπαϊωάννου, θα ξεδιπλώσει τις εμπειρίες του και θα μιλήσει για το πόσο τον καθόρισαν τα 80's. Για το βιβλίο θα μιλήσουν, επίσης, η καθηγήτρια Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Δήμητρα Σορβατζιώτη, και ο δημοσιογράφος, Χρήστος Μιχάλαρος.

Με αφορμή, λοιπόν, την παρουσίαση του βιβλίου «Σάμγουερ in ’80sland», συνομιλήσαμε με τον συγγραφέα για το βιβλίο, αλλά δεν μείναμε μόνο σε αυτό.

Ποια είναι τα τρία πιο σημαντικά γεγονότα της δεκαετίας του ’80 που καθόρισαν την Ελλάδα;

Δεν είναι κι εύκολο έργο κάτι τέτοιο! Εάν όμως είχε κανείς υποχρεωτικά να επιλέξει, εστιάζοντας μέσα από μια εφηβική ματιά, όπως του βιβλίου, θα διάλεγε αρχικά, τις εκλογές τής 18ης Οκτωβρίου 1981 που σηματοδότησαν για ολόκληρη τη δεκαετία τον ερχομό του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση. Ήταν μια πολιτική μεταβολή συνοδευόμενη από πολλές προσδοκίες της ελληνικής κοινωνίας, ελπίδες ότι τα πράγματα θα αλλάξουν για το καλύτερο. Μην ξεχνάμε ότι η κατάρρευση της χούντας, το δημοψήφισμα για το πολίτευμα και οι πρώτες πραγματικά ελεύθερες εκλογές απείχαν τότε, μόλις ελάχιστα χρόνια. Είναι μια διαφορετική, μεγάλη και πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα το τι ακολούθησε και για τις μεγάλες θεσμικές τομές που έγιναν τότε, ώσπου να φτάσουμε στην απαξίωση της πολιτικής στο τέλος της δεκαετίας του ‘80 με το σκάνδαλο Κοσκωτά.

Ένα δεύτερο γεγονός θα μπορούσε να πει κανείς ότι καθόρισε την Ελλάδα, είναι η εβδομάδα εκείνη στα τέλη του Μαρτίου του 1987, όπου υπήρξε η επιστράτευση και η ετοιμότητα να αντιμετωπίσει η χώρα το ενδεχόμενο της πολεμικής σύρραξης με την Τουρκία, μετά την πλεύση του Σισμίκ στο Αιγαίο. Όλη η Ελλάδα ήταν έτοιμη για πόλεμο, κάτι που τελικά αποφεύχθηκε χωρίς όμως, την παραμικρή παραχώρηση μετά από θαρραλέο χειρισμό από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Ζήσαμε όλοι, μεγάλοι και μικροί, μερικές κρίσιμες μέρες που όλα ήταν ανοιχτά. Στο βιβλίο, μάλιστα, υπάρχει και ένα κεφάλαιο που αναφέρεται στην αίσθηση εκείνων των ημερών.

Ένα τρίτο γεγονός που σημάδεψε την Ελλάδα, και εδώ νομίζω ότι οι περισσότεροι συμφωνούν ακόμη και συνειρμικά, είναι η κατάκτηση του Ευρωμπάσκετ στις 14 Ιουνίου 1987 στην Αθήνα. Ημερομηνία σημαδιακή από πολλές πλευρές. Υπήρξε η πρώτη –ίσως και η μόνη– φορά που όλη η Ελλάδα ομόθυμα και χωρίς δεύτερη σκέψη έγινε ένα και πανηγύρισε. Θα χρειαστεί να ψάξουμε πολύ πίσω στον χρόνο, για να βρούμε αντίστοιχη. Η εθνική ομάδα μπάσκετ, με Γκάλη, Γιαννάκη, Φασούλα, Χριστοδούλου, Φιλίππου, Καμπούρη, Ιωάννου και τους λοιπούς, εκπροσωπούσε στην ουσία την ελπίδα και την πίστη ολόκληρης της Ελλάδας ότι έχουμε κι εμείς, με σκληρή δουλειά και πίστη το δικαίωμα στο να φτάσουμε στην κορυφή, κόντρα σε όλες τις αντιξοότητες. Και γι’ αυτό το μοναδικό συμβάν υπάρχει ένα κεφάλαιο στο βιβλίο.

Εσάς πώς σας καθόρισε η δεκαετία του ’80;

Κάθε δεκαετία όταν σε αυτήν μεγαλώνει κάποιος που στο ξεκίνημά της είναι παιδί, στη μέση της περνά στην εφηβεία του και φτάνει στο τέλος της να ενηλικιωθεί, είναι καθοριστική από μόνη της, καθώς σού δίνει μια ειδική προοπτική και αίσθηση του ιστορικού χρόνου. Η δεκαετία του ’80 ειδικά για τους γεννημένους μεταξύ, ας πούμε, 1967 και 1972 άφησε σαν στίγμα το πρώτο διάπλατο άνοιγμα στον κόσμο. Κυρίως μέσω της δημοφιλούς, της προσβάσιμης σε όλους, της πιο pop εκδοχής της τέχνης. Κυρίως της μουσικής, του σινεμά, της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου. Αυτά ήταν τα στοιχεία που τροφοδότησαν καθοριστικά –πιο καθοριστικά από κάθε άλλη προηγούμενη γενιά- τη δυνατότητά μας ως εφηβάκια να διαδράσουμε με τους συνομηλίκους μας. Γέννησαν τη συνθήκη μιας μεγαλύτερης ελευθερίας στο σχολείο, στο σπίτι, στη διασκέδαση, στη διεκδίκηση τού να βρει ο έφηβος την ταυτότητά του, μια διαδικασία που υπάρχει σε όλες τις εποχές, γιατί είναι σύμφυτη με τον έφηβο τον ίδιο.

Μπορεί να μην υπήρχε ούτε κατά διάνοια η σημερινή δυνατότητα πρόσβασης στην πληροφορία, όμως οι κώδικες, ιδίως της μουσικής, μάς άνοιξαν τα μάτια και τον νου. Να σημειώσουμε ότι στη δεκαετία του ’80 ήταν αυτονόητο ότι έπρεπε να αφιερώσει κανείς χρόνο και κόπο, για να αποκτήσει την πληροφορία, όπως επίσης και να χτίσεις μια φιλία, ή να …μακρύνεις το μαλλί σου, χωρίς να φας αποβολή από το σχολείο. Το να βρεις, λοιπόν, έναν δίσκο, μια κασέτα, ένα καλό γουώκμαν και για να μοιραστείς τα συναισθήματα που σου γεννούσε, λειτουργούσε καταλυτικά σ’ αυτήν την προσπάθεια. Η μουσική στα ‘80s επέδρασε ως, ας το πούμε, το λιπαντικό όλων αυτών των υπερδραστήριων γραναζιών που σμιλεύουν τον χαρακτήρα σ’ έναν νέο άνθρωπο. Η δεκαετία του ’80, λοιπόν, προσωπικά με καθόρισε κυρίως μέσα από τον μουσικό αέρα που σου έλεγε ότι το μέλλον είναι δικό σου, ότι το μέλλον είναι μπροστά σου και μπορείς να το διαμορφώσεις όπως θέλεις. Δυστυχώς, ένα παιδί ή ένας έφηβος δύσκολα σήμερα θα νιώσει κάτι αντίστοιχο.

Τι ιδιαίτερο δηλαδή, είχε η μουσική της δεκαετίας του ‘80 και πώς επηρέασε τις επόμενες δεκαετίες;

Στη δεκαετία του ’80 έφτασε η φόρμα της μουσικής στο απόγειο, δηλαδή το με ποιον τρόπο ένα τραγούδι μπορεί να φτιαχτεί, για να ακουστεί από όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό. Η μουσική βιομηχανία, προσανατολισμένη στην εμπορευματοποίηση των καλύτερων, μουσικοσυνθετών, στιχουργών, ηχοληπτών, σκηνοθετών, απέδωσε μυριάδες καλοφτιαγμένα τραγούδια κάθε είδους. Η επιδραστικότητα και η διαχρονικότητα της μουσικής των ‘80s γίνεται αισθητή σήμερα κυριολεκτικά όπου και να στραφεί κανείς. Είτε μιλάμε για techno beat, είτε για ένα loop κιθάρας βαλμένο σ’ ένα hip-hop κομμάτι, είτε για μια μπαλάντα που την ακούς σε μια ταινία και σε καρφώνει στην καρδιά, βρίσκεται από πίσω συνήθως η δεκαετία του ’80, γιατί τότε η τεχνολογική ανάπτυξη, η τραγουδοποιία και η διάθεση για να παραχθεί κάτι με όσο το δυνατόν πιο μεγάλη απήχηση, έκανε θαύματα.

Κατά τη δεκαετία αυτή, ειδικά το ροκ στην πιο ευρεία του έννοια, ωρίμασε, διακλαδώθηκε, διασταυρώθηκε και επιχείρησε να ευαισθητοποιήσει. Η δεκαετία του ’80 υπήρξε η εκκίνηση για την αφύπνιση της Ελλάδας, όσον αφορά τη θέση της στο διεθνές συναυλιακό στερέωμα. Το βιβλίο επιδιώκει να μεταφέρει τον αναγνώστη σε κάποιες απ’ αυτές τις συναυλίες μέσα από τα μάτια ενός εφήβου που βρίσκει τον εαυτό του σε μια συγκυρία, σχεδόν αποκαλυπτικών διαστάσεων.

Σε προηγούμενη συνέντευξη αναφέρατε πως δεν πρέπει να ξεχνάμε από πού ξεκινάμε. Εσείς πώς παντρεύετε τη δικηγορία – εγκληματολογία με τη μουσική και τη συγγραφή;

Δεν απαγορεύεται το να κάνεις μια απαιτητική δουλειά και ταυτόχρονα να ξέρεις ποια είναι τα αισθητικά σου πρότυπα, τι σε ενώνει με τους ανθρώπους που αγαπάς και να διασκεδάζεις. Δεν σταμάτησα ποτέ από τα 15 μου, να πηγαίνω σε συναυλίες, να ακούω μουσική, να διαμορφώνω τη δισκοθήκη μου, να περνάω όμορφα με παλιούς και νέους φίλους, με τους οποίους μοιράζομαι αισθητικά πρότυπα. Οπότε, η απάντησή μου για το «πάντρεμα» αυτό είναι ότι όσο δεν εγκαταλείπεις τις πολιτισμικές σου αποσκευές, όσο λιγότερο υποκύπτεις στον πειρασμό να υποδύεσαι τον «σοβαρό» - προσωπείο που κάποιοι άλλοι έχουν κατασκευάσει - όσο αξιοποιείς τις αξίες σου και εμπλουτίζεις τη σχέση σου με την τέχνη, τόσο πιο συνεπής –αν όχι και επιτυχημένος- μπορείς να είσαι στη δουλειά σου.

Μιλώντας σε έναν νέο που γεννήθηκε την τελευταία εικοσαετία, τι θα του λέγατε ότι πρέπει να γνωρίζει για τη δεκαετία του ’80; Για παράδειγμα η νέα γενιά δεν έχει ιδέα τι είναι η κασέτα, πόσω μάλλον ο ηλεκτρονικός υπολογιστής με χάρτινες δισκέτες.

Μιλώντας σ’ έναν σημερινό εικοσάρη για τη δεκαετία του ’80; Ωραίο κόνσεπτ. Θα του έλεγα να συγκρατήσει ότι τα τζιν 501 που παίρνουν το σχήμα του σώματος, τα Nike Air, οι μπαντάνες, τα παλ πουκάμισα με τα δύο πρώτα κουμπιά ξεκούμπωτα, τα μπουφάν με υαλοβάμβακα, τα ρέυμπαν – καθρέφτες, τα κοκτέιλ με ρούμι και τεκίλα και πολλά πράγματα από αυτά που σήμερα θεωρεί κάποιος αυτονόητα, «γεννήθηκαν» για την Ελλάδα, τα αγαπήσαμε και τα διαδώσουμε στη δεκαετία του ’80.

Η νέα γενιά όντως δεν έχει ιδέα του τι είναι «κασέτα». Δεν είναι μόνο ένα μέσο ενσωμάτωσης και αναπαραγωγής μουσικής, αλλά και μια ολόκληρη κουλτούρα μοιράσματος μουσικής πληροφορίας. Είχε μεγάλη σημασία το να επιλέγει και να αποκτά ο άλλος μια προσωπική σχέση με το υλικό αντικείμενο που περιέκλειε τη μουσική. Ήταν μια επιλογή ύφους, στάσης, στυλ, μια αντανάκλαση του υπερεγώ του, όχι ένα ψηφιακό αρχειάκι σε ένα i-cloud, με τον κάτοχο χαμένο στο «όλα είναι καλά». Η σχέση ειδικά με τη μουσική στη δεκαετία του ’80, ήταν αυτό που σήμερα θα λέγαμε «ολιστική». Πρόσεχες τον δίσκο, τον άνοιγες προσεκτικά, τον καθάριζες, τον έβαζες δίπλα σ άλλους όρθιο, μέσα σε ειδικό σελοφάν, για να μην ξεθωριάσει το εξώφυλλο. Η κάθε ακρόαση σήμαινε εμβάθυνση, η δε συνακρόαση ήταν ζύμωση του γούστου με τον φίλο ή την παρέα σου.

Κασέτα ή βινύλιο;

Ειλικρινά υπάρχουν κασέτες, ειδικά αυτές που πρωτοέπιασα στα χέρια μου και άκουσα στα πρώτα χρόνια μου ως μουσικόφιλος που με έχουν στιγματίσει. Ίσως, όπως έχουν πει οι ειδικοί, επειδή τότε «το αυτί μας ήταν αναλογικό». Υπάρχουν κασέτες με εκπληκτικά ζεστό ήχο παρά το «φύσημα» της ταινίας - αυτό κι αν είναι άγνωστη λέξη για τον εικοσάρη! Τα βινύλια, ειδικά τα εισαγωγής, αν τα έβαζες σε καλό στερεοφωνικό σύστημα, εκεί όντως έβλεπες εικόνες, ειδικά αν είχες ν’ ακούσεις έναν δίσκο των Queen ή των Pink Floyd. Το cd άρχισε να βελτιώνει την ποιότητα, όμως το πιο σημαντικό είναι να εντοπίσεις ένα γερό κομμάτι που μπορεί με τη μελωδία να σε αγγίξει, ακόμη και μέσα από το πειρατικό ραδιόφωνο που ακούγαμε τότε, γεμάτο παράσιτα. Σήμερα, ο ήχος ενός αρχείου mp4, ακόμη και μιας επίσημης κυκλοφορίας, σπανιότατα μπορεί να γεννήσει την ίδια αίσθηση ιδίως εφόσον δεν συνοδεύεται από ένα μελετημένο εξώφυλλο, από liner notes, καλλιτεχνικές φωτογραφίες και τα συναφή. Η αναζήτηση ενός καλού ηχοσυστήματος ήταν πάντα ένα ζητούμενο εκείνες τις μέρες, λίγοι διέθεταν. Προσωπικά, πάντα ήμουν υπέρ τού να αγοράσει κανείς όσο περισσότερα μουσικά έργα μπορεί, δίσκους και κασέτες, παρά να έχει μόνον πέντε δίσκους κι ένα πανάκριβο στερεοφωνικό. Όμως ξέρετε, και η μουσική ηχογραφείτο για να μπορεί να ακουστεί δυνατά και καθαρά από ένα φτηνό κασετοφωνάκι, ή από το ραδιόφωνο αυτοκινήτου, όχι για να κολακεύσει αυτόν που ισχυρίζεται ότι άκουσε –μόνος αυτός- την 9η νότα.

Το βιβλίο αποτελείται από 49 μουσικές ενότητες, γύρω από τις οποίες οικοδομούνται 49 διαφορετικές ιστορίες. Γιατί 49 και πώς επιλέχθηκαν τα τραγούδια της κάθε ενότητας;

Μ’ αρέσει στην αρίθμηση κεφαλαίων ή ενοτήτων να υπάρχει ένας, όχι τετράγωνος, ολοκληρωμένος, αριθμός, γιατί υπαινίσσεται ότι κάτι παραμένει εκκρεμές, ότι έπεται η ολοκλήρωσή του σύντομα, ότι δεν έχει καταβληθεί υπερβολική προσπάθεια να γίνει «τέλειο». Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι ο αριθμός των κεφαλαίων προέκυψε μετά από γερό editing, ώστε να σκιαγραφηθεί μουσικά η πορεία του αφηγητή και των γύρω του, από τα 10 του χρόνια μέχρι τα 19, μέσα από διάφορα είδη μουσικής. Ξεκινά ως «ψάρι», ακούγοντας σκόρπια μουσική από τις διαφημίσεις της τηλεόρασης, τον βοηθά η εικόνα κινηματογραφικών ταινιών να νιώσει, γίνεται έφηβος και περνά στην επιλογή ταυτότητας μέσα από το τι ακούνε ή δεν ακούνε οι παρέες του, πηγαίνει στην πρώτη του συναυλία, ζει σημαδιακά γεγονότα, συνδυάζει τη μουσική με τα πρώτα σκιρτήματα του έρωτα, δοκιμάζει το σθένος της φιλίας, ωριμάζει, φλερτάρει με την ελεύθερη ζωή. Κάπως έτσι περνάμε από την Debbie Harry στους Asia, τον Phil Collins, και τον Bryan Adams στους Iron Maiden, στην συναίσθηση ότι υπάρχει ένα άλλο κλίμα με Stranglers και Nick Cave, στο ότι, ενώ τα πάντα γύρω τον οδηγούν να αναζητήσει τις κραιπάλες των Guns N’ Roses, κάτι μέσα του προλέγει την ωρίμανση μέσα από τον Leonard Cohen και τον Tom Waits. Όλα αυτά τα μουσικά κεφάλαια απεικονίζουν την πορεία ενός εφήβου από το 1980 ως το 1989, ενώ δίπλα του εκτυλίσσονται σημαδιακά γεγονότα της δεκαετίας.

Τι μουσική ακούτε σήμερα; Ποιο τραγούδι παίζει στο repeat;

Εξακολουθώ να ακούω «τα παλιά», με μια ιδιότροπη περιοδικότητα, πολλοί μου λένε ότι «έχω καταπιεί ένα τζουκ μποξ». Επίσης, ακούω με ιδιαίτερη συγκίνηση όλα τα καινούργια των «παλιών» και εξερευνώ διαφορετικά είδη μουσικής. Με ενδιαφέρει όμως να ψάχνω με μια συνέχεια, όχι «τουριστικά». Για μένα είναι άτοπο να ακούσω ένα δίσκο του Miles Davis χωρίς να διαβάσω εκτεταμένα το τι συνέβαινε εκείνη την εποχή, το τι σηματοδοτεί την πορεία του μέχρι εκείνο τον δίσκο ή χωρίς να ακούσω τον δίσκο επισταμένως. Μεγάλο μέρος της «καινούργιας» ηλεκτρικής μουσικής συνδυάζεται με μια έκπτωση διαφόρων στοιχείων που για μας ήταν αξίες. Ευτυχώς, όμως, υπάρχουν ακόμα οι συναυλίες. Για οποιοδήποτε είδος μουσικής, το να ανεβαίνει ο καλλιτέχνης στη σκηνή και να απευθύνει τη μουσική του στο κοινό είναι μια αναντικατάστατη εμπειρία. Εκεί σε πείθει η μουσική, εκεί σε κερδίζει. Αναζητώ ερεθίσματα από φίλους και εξακολουθώ να ζω συμμετοχικά και βιωματικά τη μουσική. Όσο για το ποιο τραγούδι παίζει αυτήν την περίοδο στο repeat, θα πω μόνον ότι το καλοκαίρι και ειδικά ο Ιούλιος είναι μήνας ξεγνοιασιάς. Πάντα με επισκέπτεται, σχεδόν αυτόματα, τον Ιούλιο το «On The Beach» του Chris Rea, στις διάφορες εκδοχές του. Παραμένει συνυφασμένο με τα καλοκαίρια του ’80, ιδίως του δεύτερου μισού. Σε καλεί να αφεθείς στον διάπλατο ήλιο, να εξαγνιστείς από τις δυσκολίες, να κάνεις βουτιά στη θάλασσα, να αισιοδοξείς και να συναντήσεις ανθρώπους που θα επιθυμούν κι αυτοί το ίδιο.