Είχαμε δώσει ραντεβού στην καντίνα του ΡΙΚ, μια Παρασκευή στις 3. Έφτασα πέντε λεπτά νωρίτερα και τον πήρε το μάτι μου να κοιτά το ρολόι στον τοίχο. Είχε μόλις τελειώσει το φαγητό του και έβαζε καπνό στην πίπα του. Αφού του συστήθηκα, μου παρήγγειλε καφέ, ήπιε μια ακόμα γουλιά από τη μπύρα του και μου απευθύνθηκε με ευγένεια λέγοντάς μου «Ρώτα με ό,τι θέλεις».

Ένας ωραίος Κύπριος, «πάντα πρόθυμος να μοιραστεί τους θησαυρούς που κουβαλά», όπως μου είχε πει μια φίλη προ ημερών. Αυτό ακριβώς είναι ο Μιχάλης Πασιαρδής, ο σπουδαίος αυτός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας του τόπου μας.

Το βράδι της ίδιας μέρας κιόλας έβαλα να ακούσω την ηχογραφημένη συνέντευξη. Ο λόγος του λιτός. Οι απαντήσεις του σύντομες, αλλά με ουσία. Ακούγοντάς τον ξανά έρχεται και πάλι στο νου μου ο στίχος από «Το τραγούδι του Άλκη», του Σωκράτη Μάλαμα, το οποίο άνετα θα μπορούσε να αφορά και τον κύριο Μιχάλη.

Τελικά, αυτό είναι μάλλον ένα κοινό χαρακτηριστικό των σοφών, των πνευματικών ανθρώπων. Το μέτρο, η λιτότητα, η ουσία.

Υλικό-χρυσάφι. Απαντήσεις που περιορίζονται σε ένα «η πίστη στον Θεό δεν καθορίζεται, είναι ακαθορίστως καθορισμένη» ή σε ένα «ακόμα και η απαισιοδοξία μου είναι αισιόδοξη». Απαντήσεις που δεν επιδέχονται κατ’ ανάγκη επεξηγήσεων, αφού όπως χαρακτηριστικά μού λέει και ο ίδιος «δεν εξηγούνται αυτά, λέγονται και εισπράττονται από τον καθένα ξεχωριστά».

Αυτό δεν είναι άλλωστε η ποίηση;


Κεντρική φωτογραφία: Δημήτρης Μακρής

Ζητώντας από έναν φίλο να μου δώσει το τηλέφωνό σας, μου είπε να πάρω στην καντίνα του ΡΙΚ και να σας ζητήσω. Είστε αρκετές ώρες της ημέρας εδώ;

4-5 ώρες την ημέρα. Ετοιμάζω εκπομπές* για το ραδιόφωνο και όχι μόνο.

Κατά τ’ άλλα, πώς γεμίζετε τον χρόνο σας μέσα στη μέρα;

Μελετώντας, με οικογενειακές υποχρεώσεις που έχω… Έχω το αγγονάκι μου με το οποίο θέλω να ασχολούμαι μαζί του πολλές ώρες. Του λέω παραμύθια, του λέω ιστορίες, απαντώ σε απορίες του. Και τούτο είναι κάτι πολύ βασικό. Η απορία και το γιατί είναι τα κλειδιά της γνώσης.

Κυκλοφορείτε ακόμα στην πόλη, σε ταβέρνες, σε καφενεία;

Παλαιότερα, καθημερινά. Μου άρεσε να κυκλοφορώ. Τα τελευταία 2-3 χρόνια, όμως, σχεδόν εξέκοψα τελείως. Για λόγους υγείας…

Αντλείτε έμπνευση από τον δρόμο.
Βέβαια. Από τις συναναστροφές, αντλείς εμπνεύσεις. Παίρνεις πάσες από τον κόσμο για κάτι δημιουργικό.

Υπάρχει έμπνευση στις μέρες μας.

Πιστεύω ότι υπάρχει έμπνευση. Το θέμα είναι να είσαι ανοικτός προς την έμπνευση. Τα ενδιαφέροντά μου είναι πάμπολλα, επί παντός επιστητού μπορώ να πω. Με απασχολούν θέματα από το ποδόσφαιρο μέχρι τον Θεό. Αντλώ έμπνευση από την ιστορία, από την παράδοση ιδιαίτερα του τόπου μας, από τη διάλεκτο την κυπριακή παίρνω στοιχεία.

Δέχεστε τον όρο ποιητής του δρόμου, από την άποψη ότι η ποίηση φαίνεται να είναι μέρος της ζωής σας;

Δεν είμαι μόνο του δρόμου, είμαι και του δωματίου. Η ποίηση είναι ιδιόμορφη υπόθεση, μαγική υπόθεση μπορώ να πω. Μπορεί να είναι και του δωματίου, μπορεί να είναι και του δρόμου ή του υπαίθριου χώρου γενικότερα.

Κινητό αντιλαμβάνομαι ότι δεν έχετε; Πώς επικοινωνείτε με τους ανθρώπους;

Με το τηλέφωνο, το σταθερό.

Υπάρχει ουσιαστική επικοινωνία σήμερα. Οι άνθρωποι γύρω σας ακούνε, σας ακούνε;

Βεβαίως υπάρχει επικοινωνία σήμερα. Όταν μιλάς παραγωγικά, υπάρχουν άνθρωποι που σε ακούνε. Καταλαβαίνεις πότε σε ακούνε ή όχι και αναλόγως αλλάζεις τη στάση σου.

Διακρίνετε διαφορά ανάμεσα στη δική σας γενιά και τη σημερινή, σε σχέση με την ευγένεια, την αισθητική, την επικοινωνία…

Υπάρχει τεράστια διαφορά. Παλιά υπήρχαν ορισμένες κοινές αξίες, οι οποίες ήταν οι ίδιες και από τους γονείς μας και από τους παππούδες μας. Οι αξίες αυτές ήταν και αναφορά και καταφυγή. Τη σήμερον ημέρα δεν βλέπω να υπάρχουν οι κοινές αξίες που να σταθεροποιούν χαρακτήρα.

Τι νοσταλγείτε από το παρελθόν; Νοσταλγείτε κάτι;

Πολλά πράγματα νοσταλγώ, από τον τρόπο ζωής, από τα πανηγύρια, από τις εκδηλώσεις κάθε Χριστούγεννα και κάθε Λαμπρή, στοιχεία της παράδοσης…

Γενικά, και διαψεύστε με αν κάνω λάθος, φαίνεται πως επιλέγετε να μην είστε στο προσκήνιο;

Δεν με ενδιαφέρει να προβάλλομαι. Ουδέποτε με ενδιέφεραν αυτά τα πράγματα. Είμαι με τον εαυτό μου, στην πάντα μου… Δεν θέλω να ξεχωρίζω τον εαυτό μου από τους άλλους. Πιστεύω στην ισοτιμία. Ό,τι κάνω θέλω να είναι ωφέλιμο και για μένα και για τους γύρω μου.

Πολύ συχνά αναρωτιόμαστε πού βρίσκονται οι σοφοί, οι πνευματικοί άνθρωποι. Και ειδικά σήμερα που τους έχουμε ανάγκη περισσότερο από κάθε άλλη φορά.

Η σοφία είναι μια πολύ πανάρχαια υπόθεση. Μας συνοδεύει πάντοτε. Μπορούμε να κοιτάξουμε και να τη βρούμε μπροστά μας, πλάι μας. Κείμενα υπάρχουν. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης είναι εκεί, ένα κεφάλαιο βασικότατο της ελληνικής τουλάχιστον φιλοσοφίας. Είναι πάντα παρούσα και πάντα σύγχρονη η φιλοσοφία, διότι είναι διαχρονική, διακαιρική.

Άρα υπάρχουν τούτοι οι άνθρωποι και είναι στο χέρι του καθενός από εμάς να ψάξουμε για να τους βρούμε.

Βεβαίως. Υπήρχαν και υπάρχουν και τώρα, ζώντες.

Η ποίηση είναι τέχνη. Για ποιο λόγο ασχοληθήκατε με την τέχνη;

Μου προέκυψε, δεν ασχολήθηκα. Δεν πήγα εγώ. Ήρθε εκείνη. Διαλέγουμε τα πράγματα και μας διαλέγουν τα πράγματα. Έτσι κι εμένα νομίζω μια μέρα μού ήρθε η ποίηση.

Σε ποια φάση της ζωής σας, σε ποια ηλικία;

Ήμουν μικρός. Αλλά πρωτίστως, πριν από την ποίηση, ήταν το θέατρο. Έγραψα θέατρο σε ηλικία 10 χρονών, το οποία παίξαμε μεταξύ μας, με τους συμμαθητές μου.

Όταν γράφετε ποιο είναι το κυρίαρχο αίσθημά σας;

Είναι ένα συναίσθημα που σε κυριαρχεί το ίδιο και θέλει να πάρει σάρκα και οστά. Οι ιστορίες που συλλαμβάνεις, κι αυτές το ίδιο. Σε κυριαρχούν. Μέχρι τελικά που να τελειώσεις το έργο, για να τελειώσουν κι εκείνες.

Γράφετε για να εκτονωθείτε; Για να λυτρωθείτε;

Περισσότερο είναι υπόθεση λύτρωσης.

Αν δεν γράφατε, αν δεν προέκυπτε η ποίηση και το θέατρο στη ζωή σας, τι θα κάνατε;

Θα ασχολούμουν με οτιδήποτε το ουσιαστικό υπάρχει στον ανθρώπινο ορίζοντα και θα ήμουν πλήρης.

Με τι άλλο ασχοληθήκατε κατά καιρούς;

Με το ραδιόφωνο, με την εφημερίδα. Είχα στήλη στον Φιλελεύθερο, όπου έγραφα κάθε μέρα για πολλά χρόνια.

Είχατε ποτέ προσδοκίες σε σχέση με την τέχνη σας;

Όχι. Δεν είχα προσδοκίες, δηλαδή να αναμένω κάτι ως απάντηση.

Ποιος είναι ο πιο σημαντικός στόχος που έχετε θέσει μέχρι σήμερα.

Δεν έθεσα κανέναν στόχο. Οι στόχοι βρίσκονται εκεί και σε καλούν ή τους καλείς. Δεν έβαλα ποτέ συγκεκριμένο στόχο.

Ο κόσμος σήμερα διαβάζει ποίηση;

Όσοι διάβαζαν στο παρελθόν διαβάζουν και σήμερα. Και μάλιστα, έχουν αναπτύξει την κριτική τους σκέψη.

Σε σχέση με την ποίησή σας, υπάρχει δουλειά που είναι ανέκδοτη;

Ναι, υπάρχει και ίσως σιγά σιγά μπορέσω να την τυπώσω.

Σχετικά πρόσφατα λάβατε το Αριστείο Γραμμάτων Τεχνών και Επιστημών αλλά και το Μεγάλο Βραβείο του ΘΟΚ. Είστε χορτασμένος από διακρίσεις;

Ναι. Αν και δεν τις επιδίωξα ποτέ. Προέκυψαν.

Γενικότερα, είστε χορτασμένος.

Ναι. Είμαι πολύ λιτός.

Καμιά φορά μιλάμε για τις απολαύσεις της ζωής. Οι δικές σας ποιες είναι;

Να δω ένα καλό φιλμ, να δω ένα παιχνίδι στο ποδόσφαιρο που με ενδιαφέρει πάρα πολύ…

Ποια είναι η ομάδα σας;

Η ομάδα μου τώρα είναι μικρή. Στην Κύπρο είμαι με τον Ορφέα Λευκωσίας, στην Ελλάδα είμαι με τον Πανιώνιο.

Η σχέση σας με τον Θεό; Πιστεύετε;

Πολύ, πιστεύω στον Θεό.

Πώς καθορίζετε την πίστη στον Θεό;

Δεν καθορίζεται. Είναι ακαθορίστως καθορισμένη.

Κουβέντες όπως αυτό που μόλις είπατε ή η απάντηση «ακόμα και η απαισιοδοξία μου είναι αισιόδοξη» που δώσατε σε μια πιο παλιά συνέντευξη, επιδέχονται επεξηγήσεων;

Δεν εξηγούνται αυτά. Λέγονται και εισπράττονται από τον καθένα ξεχωριστά.

Από πού αντλείτε την αισιοδοξία σας;

Από πουθενά. Είμαι γιατί είμαι.

Προσεύχεστε;

Δεν είμαι τακτικός της προσευχής αλλά αποτίνομαι καμιά φορά προς το Θείο.

Για να ζητήσετε τι;

Όχι κάτι το οποίο είναι συμφεροντολογικό.

Ως ποιητής, τι σας έχει καθορίσει περισσότερο, το φως ή τα τραύματα.

Και τα δύο, ισότιμα.

Ο έρωτας είναι ένα από τα πρώτα θέματα στην ποίησή σας. Τι ρόλο παίζει στη ζωή σας;

Καθοριστικότατο γεγονός ο έρωτας στη ζωή μας. Του καθενός.

Τέλος, θέλω να μου πείτε κάτι σε σχέση με το Κυπριακό. Τι πρέπει να αλλάξει για να υπάρξουν ευνοϊκές συνθήκες για λύση, για επανένωση;

Θαύμα, μόνο με θαύμα. Μόνο με θαύμα που θα σώζει εμάς, διότι αντικειμενικά ζούμε κάτω από τρομερά δύσκολες συνθήκες. Ο τόπος τούτος, με την ιστορία των τόσων χιλιάδων χρόνων, πρώτη φορά έπαθε αυτό το πράγμα. Υπήρχαν κι άλλοτε κατοχές, αλλά δεν ήταν κατοχές που εξερίζωσαν. Εδώ μιλάμε για μια αλλοίωση και αλλοτρίωση και του πάτριου εδάφους και των ανθρώπινων χαρακτήρων.

Μιλάτε για θαύμα που θα μας σώσει. Από τι κινδυνεύουμε;

Από τους Τούρκους… Και από τους εαυτούς μας.

*Εκτός από τη μελέτη και τον πολύτιμο χρόνο που περνάει πλέον με το εγγόνι του, ο Μιχάλης Πασιαρδής, στα 78 του χρόνια πλέον, συνεχίζει να κάνει ραδιόφωνο. Συγκεκριμένα, επιμελείται την εκπομπή «Η Κύπρος μας», που παίζει κάθε Κυριακή, στις 14:05, στο Πρώτο Πρόγραμμα του ΡΙΚ. Μια εβδομαδιαία εκπομπή του Πρώτου Προγράμματος με φιλοξενούμενους που αναφέρονται στον τόπο μας. Επιπλέον, επιμελείται και παρουσιάζει την εκπομπή «Λόγος και Μουσική», κάθε Δευτέρα, μεταξύ 16:05 - 17:00, επίσης στο Πρώτο του ΡΙΚ. Η εκπομπή αυτή καταπιάνεται πάντοτε με έργα και θέματα λόγου (παρελθόντος και παρόντος) καθώς και με μελοποιημένη ποίηση, όπως και με το έντεχνο τραγούδι γενικώς.