Ο φυσιοδίφης Γιώργος Κωνσταντίνου το επισκέφτηκε το χωριό το και μας έδωσε -μέσα από τις φωτογραφίες του- εικόνα για το πόσο όμορφο είναι το εκεί σκηνικό.

Το Πέλλα Πάις είναι κτισμένο στην βόρεια πλευρά του Πενταδάκτυλου, σε μέσο υψόμετρο 220 μέτρων, 6 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πόλης της Κερύνειας. ο υψόμετρο αυξάνεται από τα βόρεια προς τα νότια και στην περιοχή του χωριού που καταλαμβάνεται από το κρατικό δάσος Δικώμου-Πέλλα Παϊς το ανάγλυφο γίνεται βουνίσιο με ψηλές και απότομες βουνοκορφές και στενές βαθιές κοιλάδες. Στις κοιλάδες αυτές ρέουν μικρά ρυάκια που πηγάζουν από την κορυφογραμμή του Πενταδάκτυλου και χύνονται στη θαλάσσια περιοχή της Κερύνειας. Περί τα δύπ χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του χωριού το υψόμετρο φθάνει τα 935 μέτρα.

Στην περιοχή, πριν την τουρκική εισβολή του 1974, καλλιεργούντο τα εσπεριδοειδή (λεμονιές, πορτοκαλιές, μανταρινιές και κιτρομηλιές), οι ελιές, οι χαρουπιές, τα σιτηρά. Η μεγαλύτερη ωστόσο έκταση του χωριού είναι ακαλλιέργητη και καταλαμβάνεται από ποικίλη φυσική βλάστηση, κυρίως πεύκα, κυπαρίσσια, αόρατους και αντρουκλιές. Μεγάλο μέρος του κρατικού δάσους Δικώμου-Πέλλα Παϊς εμπίπτει στα διοικητικά του όρια.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, το Πέλλα Παϊς συνδέεται στα βόρεια με το χωριό Καζάφανι, στα βορειοδυτικά με την πόλη της Κερύνειας και στα δυτικά με τον κύριο δρόμο Λευκωσίας-Κιόνελι-Αγίρτας-Κερύνειας. Συνδέεται επίσης με σκυρόστρωτο μαιανδρικό δρόμο στα νοτιοδυτικά με το χωριό Κάτω Δίκωμον.

Στο χωριό το 1973 κατοικούσαν 685 κάτοικοι.

Το όμορφο περιβάλλον του χωριού και η μικρή του απόσταση από την πόλη της Κερύνειας άρχισαν να προσελκύουν το ενδιαφέρον τόσο των ντόπιων κατοίκων όσο και ξένων για τουριστική ανάπτυξη. Πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, το Πέλλα Πάις ήταν δημοφιλές καταφύγιο αρκετών Ευρωπαίων συνταξιούχων, κυρίως Βρεττανών. Γύρω από το χωριό κτίστηκαν αρκετά εξοχικά σπίτια. Εξάλλου ενοικιαζόμενα σπίτια προσφέρονταν σε ντόπιους παραθεριστές και ξένους περιηγητές.

Το χωριό πήρε την ονομασία του περίφημου αββαείου που βρίσκεται εκεί.

Είναι προφανές ότι το χωριό σχηματίστηκε δίπλα στο μοναστήρι, αρχικά ως οικισμός για τους εργάτες που απασχολούνταν στα πλούσια κτήματα του αββαείου. Μετά την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους και την εκδίωξη όλων των Λατίνων από το νησί, οι κάτοικοι του χωριού χρησιμοποίησαν ως ενοριακό Ορθόδοξο ναό την εκκλησία του αββαείου, αφιερωμένη στην Παναγία Ασπροφορούσα (αρχικά ήταν γνωστή ως Παναγία του Όρους). Εκτός από τις προσθήκες για μετατροπή του ναού σε Ορθόδοξο (όπως εικονοστάσιο) γενικά ο ναός αυτός παραμένει στην αρχική του μορφή του 13ου αιώνα.

Εφόσον όμως το Πέλλα Πάις ήταν γνωστό, κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας, και ως Επισκοπιά, εξ αιτίας του γεγονότος ότι είχε χρησιμοποιηθεί κατά τα Βυζαντινά χρόνια ως κατοικία του επισκόπου Κερύνειας, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι κάποιες εγκαταστάσεις υφίσταντο εκεί και πριν από την περίοδο της φραγκοκρατίας, δηλαδή πριν από την οικοδόμηση του αββαείου. Δεν γνωρίζουμε εάν υπήρχε οικισμός, εάν όμως όχι, ασφαλώς θα υφίσταντο εκκλησιαστικές ή και μοναστηριακές εγκαταστάσεις, διαμέρισμα διαμονής του επισκόπου κλπ.

Η περιοχή του χωριού είναι από τις ωραιότερες της Κύπρου, σε μια μαγευτική πλαγιά της οροσειράς του Πενταδάκτυλου, με εξαίρετη θέα προς την στενή λωρίδα της βόρειας πεδιάδας και την θάλασσα. Δεν είναι, συνεπώς, περίεργο που ο Ορθόδοξος επίσκοπος Κερύνειας προτιμούσε να διαμένει εδώ, ούτε το ότι αυτό τον χώρο διάλεξαν οι Λατίνοι μοναχοί του τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου για να κτίσουν το αββαείο τους, εκδιώκοντας τους Ορθόδοξους. Εξ άλλου, αναφέρεται ότι κι ο βασιλιάς της Κύπρου Ούγος Γ, ο προικοδότης του αββαείου, όπως κι ο βασιλιάς Ούγος Δ , συνήθιζαν να διαμένουν στο Πέλλα Πάις κατά τα καλοκαίρια.

Εκτός όμως από το περίφημο αββαείο στην διοικητική έκταση του χωριού βρίσκεται κι ένας άλλος σημαντικός αρχαιολογικός χώρος. Πρόκειται για συνοικισμό και νεκροταφείο των Προϊστορικών χρόνων που βρίσκεται στην τοποθεσία Βουνοί, περί τα 4 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Πέλλα Πάις.

Μεταξύ των διάσημων ξένων που έζησαν στο Πέλλα Πάις ήταν ο Άγγλος συγγραφέας Λώρενς Ντάρρελ που κάνει κι αναφορές στο χωριό αυτό στο γνωστό περί Κύπρου βιβλίο του «Bitter Lemons».

Ο αριθμός των Ελληνοκυπρίων εγκλωβισμένων στο Πέλλα Πάις ήταν 434 τον Οκτώβρη του 1975. Το δημοτικό σχολείο του χωριού λειτούργησε για λίγο, με αφάνταστες δυσκολίες. Οι εγκλωβισμένοι εξαναγκάζονταν από τους Τούρκους να φύγουν στις ελεύθερες περιοχές του νησιού κι η εκδίωξη τους γινόταν σταδιακά αλλά με γοργό ρυθμό. Τον Σεπτέμβρη του 1976 εκδιώχθηκαν και οι τελευταίοι.



Δείτε όλες τις φωτογραφίες του Γιώργου Κωνστνατίνου ΕΔΩ

Πηγή πληροφοριών