Οι αρχαίοι Ρωμαίοι λάτρευαν το σίλφιο (silphium), όπως ο σύγχρονος κόσμος τη σοκολάτα. Χρησιμοποιούσαν το φυτό αυτό ως άρωμα, φάρμακο, αφροδισιακό, αλλά και μπαχαρικό με το οποίο καρύκευαν σχεδόν κάθε πιάτο τους.

Το βότανο αυτό ήταν τόσο πολύτιμο ώστε ο Ιούλιος Καίσαρας είχε αποθηκεύσει πάνω από μισό τόνο.

Ωστόσο, το πολύτιμο αυτό φυτό εξαφανίστηκε λιγότερο από έναν αιώνα μετά, κατά τα χρόνια του Νέρωνα, και για περίπου δύο χιλιετίες οι άνθρωποι αναρωτιούνταν το γιατί.

Σήμερα οι ερευνητές εικάζουν πως το φυτό ήταν το πρώτο θύμα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής - και προειδοποιούν πως πρέπει να λάβουμε υπ'όψιν το μάθημα του σίλφιου, ειδάλλως η ανθρωπότητα θα κινδυνεύσει να χάσει κι άλλα φυτά.

Όπως διαπιστώνεται στην έρευνα των Πολ Πολάρο και Πολ Ρόμπερτσον από το Πανεπιστήμιο του Νιου Χαμπσάιρ που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Frontiers in Conservation Science, η αποψίλωση και ραγδαία αστική ανάπτυξη άλλαξαν το ντόπιο μικροκλίμα στο οποίο ενδημούσε το σίλφιο.

«Συχνά θα ακούσετε το αφήγημα πως εξαφανίστηκε λόγω ενός συνδυασμού υπερ-συγκομιδής και υπερ-βόσκησης - τα πρόβατα το λάτρευαν και έκανε το κρέας πολύτιμο» εξηγεί ο Πολάρο, προσθέτοντας: «Το επιχείρημά μας είναι πως, ανεξαρτήτως τού πόσο μεγάλη ήταν η συγκομιδή του, αν το κλίμα άλλαζε, το σίλφιο θα εξαφανιζόταν ούτως ή άλλως».


Η ιστορία ακμής και αφανισμού του

Το σίλφιο πιστεύεται πως ήταν ένα είδους Φέρουλας ή γιγάντιου μάραθου. Επρόκειτο για θαμνώδες φυτό που φύτρωνε σε μια λωρίδα γης μήκους 200 και πλάτους 50 χλμ στην Κυρηναϊκή - τη σημερινή Λιβύη.

Οι αρχαίοι Έλληνες που εποίκισαν το έδαφος της βόρειας Αφρικής περίπου το 630 π.Χ, προσπάθησαν για αιώνες, αλλά ανεπιτυχώς να καλλιεργήσουν το σίλφιο. «Μιλούσαν για την απογοήτευση από τις προσπάθειες μεταφύτευσης - "γιατί δε μεγαλώνει αυτό το χαζόφυτο το σίλφιο;"» σημειώνει ο Ρόμπερτσον. «Είχε αυτές τις μικροκλιματικές προϋποθέσεις που δεν μπορούσαν να καταλάβουν», προσθέτει.

Οι διοικητές της Κυρήνης επέβαλαν όριο στις σοδειές και περιέφραξαν τις περιοχές όπου καλλιεργούνταν, εξηγεί ο Πολάρο. «Υπήρχαν ενδείξεις πως γνώριζαν πως το φυτό μειωνόταν και προσπάθησαν να το προστατεύσουν. Όμως, όλες αυτές οι τακτικές αποδείχτηκαν μάταιες, καθώς είχαν αλλάξει το μικροκλίμα».

Το σίλφιο καλλιεργείτο στο οροπέδιο Jebel al-Akhdar, μια γόνιμη, δασώδη περιοχή παράκτια, αλλά και ξηρή. Μετά τη συγκομιδή, εξαγόταν στη Ρώμη και αλλού.

«Είναι δύσκολο να περιγραφεί πόσο σημαντικό ήταν το σίλφιο καθώς συγκεκριμένα οι Ρωμαίοι είχαν απόλυτη εμμονή μ'αυτό. Έκοβαν νομίσματα στην αρχαία Λιβύη που είχαν το σίλφιο από τη μία πλευρά και το θεό ή το πρόσωπο του αυτοκράτορα στην άλλη» λέει ο Πολάρο.

Ηρόδοτος, Θεόφραστος και Πλίνιος ο Πρεσβύτερος έγραψαν εκτεταμένα για το φυτό. Ο Πλίνιος το εκθείαζε για τις θεραπευτικές του ιδιότητες στα δαγκώματα σκύλων, το δηλητήριο φιδιών και τις αιμορροΐδες. Λέγεται πως το χρησιμοποιούσαν ακόμη και ως μέσο αντισύλληψης.

Όμως, οι εξαγωγές συνεπάγονταν πλούτο κι ο πλούτος επέκταση. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι που πήραν τον έλεγχο της Κυρηναϊκής περί το 90 π.Χ, αποψίλωσαν τα δάση στο οροπέδιο για να οικοδομήσουν μεγαλύτερα και καλύτερα σπίτια και να κάνουν τη γη καλλιεργήσιμη για τον αυξανόμενο πληθυσμό.

Η αποδάσωση άλλαξε το μοτίβο βροχοπτώσεων, προκαλώντας διάβρωση του εδάφους στους λόγους όπου φύτρωνε το σίλφιο - κάτι που, σύμφωνα με τον Πολάρο, επιβεβαιώθηκε από ανασκαφές στο σπήλαιο Haua Fteah, κοντά στη Βεγγάζη. Το μικροκλίμα που ευνοούσε την ανάπτυξη του σίλφιου καταστράφηκε, προκαλώντας σύντομα και την εξαφάνιση τού είδους.

«Με κάποιο τρόπο η αξία τού σίλφιου ήταν και η αιτία της εξαφάνισής του. Χωρίς αυτό, η κυρηναϊκή οικονομία δεν θα είχε αναπτυχθεί τόσο πολύ» λέει ο Πολάρο.

Και η σύγχρονη κλιματική αλλαγή έχει ανάλογες επιπτώσεις.

Όπως σημειώνει η καθηγήτρια Μονίκ Σίμοντς των Βασιλικών βοτανικών κήπων του Κιου (Kew Gardens), ο καφές, τα καρότα και το ρύζι βρίσκονται σε ανάλογο κίνδυνο.


ΠΗΓΗ