Ο εικαστικός και περφόρμερ PASHIAS δεν είναι και ιδιαίτερα χαρούμενος που η έκθεσή του με τίτλο «I‘ve made you a palm-tree» είναι ίσως η μοναδική που πραγματοποιείται αυτό το διάστημα, αφού όπως λέει ο ίδιος στη CITY επιθυμεί να λειτουργεί σε μία «ολοκληρωμένη» πολιτιστική σκηνή, με συναδέλφους, διάλογο και ενεργή εμπλοκή του κοινού, ωστόσο τον χαροποιεί το γεγονός που τουλάχιστον η προσπάθειά του, και των συνεργατών του, καταφέρνει να υπερισχύσει των τωρινών μέτρων.

Με αφορμή λοιπόν την έκθεση, η CITY έθεσε στον PASHIAS μερικά ερωτήματα τόσο για την ίδια την έκθεση και τους συμβολισμούς της, όσο και για τον πολιτισμό γενικότερα, αναπόφευκτα και για τη «νέα» Λευκωσία στην οποία λαμβάνει χώρο η νέα του πρόταση.

«Ψηλή και στέρεη κολόνα, ριζωμένη στο χώμα, αψηφά τον ορίζοντα με την κατακόρυφη στάση της, ανοίγει προς το ουράνιο ταβάνι σε μία έκρηξη από μακριές και κοφτερές βελόνες». Κάπως έτσι περιγράφεις τον Φοίνικα, ένα δέντρο που κυριαρχεί στην κυπριακή αισθητική. Ποια η σχέση του, ωστόσο, με την κυπριακή κουλτούρα του σήμερα; Θεωρείς ότι υπάρχει;

Η σχέση του φοινικόδεντρου με τον σύγχρονο Κύπριο καταλήγει εν τέλει στο αίσθημα του «δεδομένου». Υπάρχει. Υπάρχει σε ποσότητα, καθώς και σε χώρο - παίρνει χώρο. Αλλά έχει συγχωνευθεί με το οπτικό μας πεδίο σε τόσο μεγάλο βαθμό που πλέον περνά απαρατήρητο, κι ας στέκεται περήφανα, «εξωτικά» και «επικίνδυνα» έξω από την αυλή μας. Το προσέχουμε μόνο όταν μας ενοχλήσει, αν πέσει ένα κλαδί, ή αν σηκώσουν οι ρίζες του το πλακάκι του πεζόδρομου.

«Σύμβολο τοπικό και οικείο, ταυτόχρονα ξένο και εξωτικό». Πέρα από τον φοίνικα, σε αυτή την πρόταση περιγράφεται και η ιδιοσυγκρασία κάθε Κύπριου που ζει στο νησί; Ισχύει κάτι τέτοιο;

Ακριβώς έτσι. Η έκθεση «I‘ve made you a palm-tree» τοποθετηθεί δίπλα και μαζί, τον φοίνικα με τον άνθρωπο που τον φύτεψε και που τον έζησε. Το φοινικόδεντρο δεν θα υπήρχε στην Κύπρο εάν δεν έφερνε κάποιος τον σπόρο και εάν δεν τον φύτευε. Αυτός ο κάποιος είναι σίγουρα Ανατολίτης και απ’ ότι φαίνεται Ευρωπαίος, είναι φιλόξενος και εργατικός, αλλά την ίδια στιγμή είναι κλειστός προς ερεθίσματα και προς το «άγνωστο».

Πώς εξελίχθηκε ο σπόρος που φυτεύτηκε τότε, κατά τους πρώιμους χρόνους; Κατά τη γνώμη σου ευδοκίμησε ή μαράθηκε εντελώς;

Από τους Φοίνικες, στους Οθωμανούς, στους Ενετούς, στη «μίμηση» της Γαλλικής Ριβιέρας, ο σπόρος του φοινικόδεντρου κατέκλυσε κάθε επαρχία, κάθε δρόμο, γειτονιά και πλατεία της Κύπρου, μέχρι και σήμερα. Μαρτυρίες των ξένων ταξιδευτών που περιλαμβάνονται στην έκθεση «I‘ve made you a palm-tree», επικροτούν το μέγεθος και τη συχνότητα του δέντρου στην Κύπρο, παρομοιάζοντάς την με την Αίγυπτο και την πόλη της Αλεξάνδρειας. Αλλά, την ίδια στιγμή, οι ταξιδευτές παραδέχονται την ανωριμότητα και την ανοστιά του καρπού της κυπριακής φοινικιάς. Παραλληλίζοντας τη συνθήκη αυτή με την δική μας κοινωνία, η μεγαλοπρέπεια και υπερηφάνεια που μας διακατέχει -ως ψηλούς φοίνικες- κάποιες φορές δεν αντικατοπτρίζεται στην ουσία και το περιεχόμενο των αποτελεσμάτων που έχουμε -των καρπών μας.

Γιατί επέλεξες ένα εγκαταλελειμμένο πολυκατάστημα για την έκθεσή σου; Υπάρχει κάποιος συμβολισμός ή δεν πρέπει όλα απαραίτητα να συμβολίζουν κάτι;

H χρήση του εγκαταλελειμμένου πολυκαταστήματος, στήνοντας μια έκθεση που μπορεί να την επισκεφθεί κάποιος μόνο από τον πεζόδρομο, δεν διαμορφώθηκε ως συμβολισμός ή ως σχόλιο, αλλά απλώς σαν συνθήκη - δεδομένο. Έτσι μπορώ τώρα, έτσι κάνω. Αυτό είχα στη διάθεσή μου. Στην περίπτωσή μας, η βιτρίνα φιλοξενεί τον σπόρο του φοινικόδεντρου ως αντικείμενο συνεχούς κινητικότητας και μετατόπισης, το οποίο ξαφνικά παγώνει και ακινητοποιείται με σκοπό την εξέτασή του. Επίσης, το γυαλί απομονώνει το φοινικόδεντρο - έργο τέχνης, αλλά η οπτική αντανάκλαση του περίγυρου και του θεατή εν τέλει τα ενοποιεί. Σίγουρα, ως προς την επιλογή της περιοχής, μου κέντρισε το ενδιαφέρον ο στολισμός της αυτή την περίοδο, καθώς ο «καλοκαιρινός» φοίνικας στέκεται γυμνός, χωρίς φώτα και στολίδια, δίπλα από τα πλούσια και εντυπωσιακά χριστουγεννιάτικα δέντρα.

Γιατί επιλέγεις να συνεργαστείς με έναν ιστορικό τέχνης και μία αρχιτέκτονα σε αυτό το πρότζεκτ;

Ο Ιωσήφ Χατζηκυριάκος, είναι πέρα από ιστορικός τέχνης, και ο διευθυντής του Ιδρύματος Φοίβος Σταυρίδης - Αρχεία Λάρνακας, επομένως ο πλέον ειδικός στη μελέτη του αρχείου που σχετίζεται άμεσα με την έλευση του σπόρου και την εγκαθίδρυση του φοινικόδεντρου στην Κύπρο, καθώς και την πορεία του σε γειτονικές χώρες, όπως αυτές της Μεσοποταμίας. Καρτ ποστάλ, χειρόγραφα, φωτογραφίες και τουριστικά έντυπα. Όλα τα ευρήματα μαρτυρούν τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Κύπρο ανά περίοδο, καθώς και τις διεθνείς επαφές του νησιού. Η Κατερίνα Σκουφαρίδου, μέσα από τον αρχιτεκτονικό και γραφιστικό σχεδιασμό, καταφέρνει να τοποθετήσει τη μελέτη του αρχείου και το ανθρώπινο σώμα, σε έναν σύγχρονο χώρο και χρόνο συμβίωσης. Η αναθεώρηση ενός εγκαταλελειμμένου εμπορικού κέντρου, όπως το πρώην Hondos Centre, καθώς και η συνθήκη της βιτρίνας, απαιτούν ειδικό χειρισμό προς ανάδειξη του έργου τέχνης.

Πώς νιώθεις που η έκθεσή σου είναι ίσως η μοναδική που πραγματοποιείται αυτό το διάστημα, μετά και την ανακοίνωση των νέων μέτρων;

Αν και αποτελεί εντυπωσιακό εύρημα διαφημιστικής προώθησης, η συνθήκη δεν με χαροποιεί. Επιθυμώ να λειτουργώ σε μία «ολοκληρωμένη» πολιτιστική σκηνή, με συναδέλφους, διάλογο και ενεργή εμπλοκή του κοινού. Από την άλλη, χαίρομαι που τουλάχιστον η προσπάθειά μου, και των συνεργατών μου, καταφέρνει να υπερισχύσει των τωρινών μέτρων. Η εικαστική έκθεση «I‘ve made you a palm-tree» προσφέρει στο κοινό έστω μία -παρά καμία- πολιτιστική εμπειρία αυτή τη στιγμή.

Πώς σχολιάζεις το γεγονός ότι ο Πολιτισμός πλήττεται περισσότερο από κάθε τι άλλο από την πανδημία;

Δεν είμαι σίγουρος ότι ο πολιτισμός πλήττεται περισσότερο από κάθε άλλο, θα ήταν υπεροπτικό να ισχυριστούμε κάτι τέτοιο. Όλοι οι εργασιακοί τομείς υποφέρουν λόγω της πανδημίας. Αυτό όμως που μπορούμε να πούμε για τον πολιτισμό είναι ότι, επιτέλους, χωρίς ιδιαίτερες ενοχές, έχουμε παραδεχτεί ως κοινωνία τη θέση του στη λίστα με τις προτεραιότητές μας. Πολύ κοντά στον πάτο.

Δεν θα μπορούσαμε να μη σε ρωτήσουμε και για τη νεοσύστατη πεζοδρόμηση στην περιοχή. Πώς σου φάνηκε το όλο έργο; Πώς σου φαίνεται η «νέα» Λευκωσία.

Επιτέλους. Η αναζωογόνηση του εμπορικού κέντρου είναι σημαντική για να αλλάξει η όψη της Λευκωσίας, να ανοιχτεί το κοινό στο δημόσιο χώρο και να ενδυναμωθούν οικονομικά επιχειρηματικές προσπάθειες. Σίγουρα έχουν γίνει αισθητικά και πρακτικά λάθη. Για να μην μπω σε λεπτομέρειες για συγκεκριμένα δομικά στοιχεία τα οποία δεν λειτουργούν - ζώντας ενεργά του τελευταίους μήνες την περιοχή με σκοπό το στήσιμο της έκθεσης - να πω μόνο ότι εν τέλει ο πεζόδρομος δεν λειτουργεί ως πεζόδρομος. Επίσης, πρέπει να μελετήσουμε με λεπτομέρεια πού μπορεί να φωλιάσει ο πολιτισμός σε τέτοια έργα αναδόμησης, και οι ιθύνοντες να στηρίξουν ενεργά τις προσπάθειες ανάδειξης της περιοχής και των δυνατοτήτων της, όπως κάνει η έκθεση «I‘ve made you a palm-tree».

* Εικαστική έκθεση «I‘ve made you a palm-tree»

Δεκέμβριος 2020, πρώην Hondos Centre (Οδός Ζήνας Κάνθερ 20, Λευκωσία)

Ανοιχτή καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας και νύχτας

Πληροφορίες: www.pashias.art/ive-made-you-a-palm-tree